Joodse traditie als permanent leren

55

trouwt. Zodra een leerling immers bang is om te laten merken wat hij weet en niet weet, is het toch al problematische van het evalueren van zijn weten nog vele keren problematischer geworden. De leerling blijft dan niets anders over dan zichzelf te evalueren. Dat de leerling zelf het beste in staat zou zijn om zijn vorderingen te beoordelen (de zg. zelf-evaluatie) is een opvatting die zijn aanhangers vindt bij diegenen, die (naar mijn mening ten onrechte) geloven dat zelfkennis eenvoudig te verwerven is.

Hoewel Bloom de twee vormen van evaluatie, summatieve en formatieve, op onderwijsleerprocessen betrekt, is het krijgen van feedback voor elke leerling in elk leerproces belangrijk. Zoiets dergelijks als summatieve evaluatie is bij permanent leren van veel minder belang dan zoiets als formatieve evaluatie. Reserveert men nu, zoals de gewoonte is de termen 'summatieve evaluatie' en 'formatieve evaluatie' voor onderwijsleerprocessen, dan is voor PL een vorm van evaluatie nodig die men informatieve evaluatie kan noemen.

In de vierde bedenking wil ik terugkomen op de vraag of het mogelijk is en van realiteitszin getuigt indoctrinatie van onderwijsdoelstellingen te onderscheiden^.

Ik meen dat het mogelijk is en wel zolang inderdaad geldt, dat leraar en leerling zich als partners gedragen, die elkaar zoveel mogelijk helpen om de (onderwijs-)doelen te bereiken of te benaderen. Uiteraard moeten zowel leraar als leerling ervan overtuigd zijn, dat die doelen het nastreven waard zijn. Als een leraar een leerling onderwijst dat het goed is om schulden af te lossen en als hij hem hiervan weet te overtuigen en als hij hem ook uitlegt hoe hij dat moet doen, dan heeft het niets met indoctrinatie te maken als hij ook wil dat de leerling inderdaad zijn schulden aflost. Zolang leraar en leerling geen antagonisten, maar 'sympathisanten met een gemeenschappelijk doel' zijn (noot 28), is er van indoctrinatie geen sprake.

Getuigt het van realiteitszin indoctrinatie van onderwijsdoelstellingen te onderscheiden? De onrust die in vooral de zestiger jaren op scholen en universiteiten in Europa en Amerika de onderwijsleerprocessen totaal ontwrichtte, was vooral te wijten aan een vertrouwenscrisis tussen leraren en leerlingen. Een onderwijsleerproces kan alleen dan functioneren zoals het hoort, als zowel leraar als leerling ervan overtuigd zijn dat wat geleerd moet worden de moeite waard is om te weten. Dit nu was in de crisistijd van de zestiger jaren niet het geval. De enige oplossing om uit zo'n crisis te komen, is dat leerlingen en leraren - en niet ouders, pressiegroepen, politieke partijen,