Joodse traditie als permanent leren

50

thuis zal voelen.

Meer hierover in de volgende paragraaf over evaluatie (3. 7). Om deze paragraaf over leerdoelen niet nog langer te maken, zal in de volgende paragraaf o.a. deze paragraaf geëvalueerd worden en zullen enige bedenkingen tegen de bovenstaande leerdoelenanalyse worden geformuleerd.

3.7. Evaluatie (III. 3 van het PL-model)

In het PL-model wordt het leerproces in vier onderdelen opgesplitst: leerling, leerdoelen, evaluatie en leraar. Onder het onderdeel 'leerling' valt ook de 'leermethode', onder het onderdeel 'leraar' de 'onderwijsmethode' (zie 2. 5). Methodes zijn op te vatten als min of meer systematische manieren van handelen om bepaalde doelen te bereiken. Het zijn middelen om doelen te bereiken. Het PL-model kan ten onrechte suggereren dat bij het permanente leren de nadruk op de doelen en niet op de middelen (methodes) om die doelen te bereiken of te benaderen ligt of zou moeten liggen. Mijn standpunt is dat bij leerprocessen in het algemeen en bij onderwijsleerprocessen in het bijzonder zowel middel als doel moreel te rechtvaardigen moeten zijn, dat het doel het middel niet heiligt, noch omgekeerd het middel het doel. Bij evaluatie horen naar mijn mening steeds twee vragen gesteld te worden: (l) de functionele vraag- voert het middel tot het doel? en (2) de principiële vraag: zijn middel en doel moreel te rechtvaardigen? Elke doel-middelanalyse van (onderwijs-)leerprocessen loopt het gevaar de tweede, principiële vraag te veronachtzamen. 'Values are involved in education not so much as goals or end-products, but as principles implicit in different manners of proceeding or producing. (---). . . . most disputes about the aims of education are disputes about principles of procedures rather than about 'aims' in the sense of

55

objectives to be arrived at by taking appropriate means' . Deze woorden gelden niet alleen voor 'education' of onderwijsleerprocessen, maar ook voor leerprocessen in het algemeen, waarbij de leerling uitsluitend zijn leerdoelen wil nastreven: 'The crucial question to ask, when men wax enthusiastic on the subject of their aims, is what procedures are to be adopted in order to

implement them. (---). The Puritan and the Catholic both thought they were

promoting God's kingdom, but they thought it had to be promoted in a different manner. And the different manner made it quite a different kingdom'^. De bedenking tegen het benadrukken van de doelen ten koste van de middelen (procedure, methodes) kan in het PL-model ondervangen worden door aldaar uitdrukkelijk over procedures of methodes te spreken, bijvoorbeeld aldus: