Joodse traditie als permanent leren

19

zelf zou er voor willen pleiten 'éducation permanente' als een historisch en utopisch begrip op te vatten, net zoals bijvoorbeeld de begrippen 'messianisme' en 'vrede'. Zodra de voorstanders van 'permanent leren' in aanraking komen met een cultuur die ze slecht kennen, is het hun eerste taak die cultuur grondig te bestuderen om de daarin bestaande vormen van leren op het spoor te komen. Zo komen ze te weten of voor die cultuur permanent leren als iets vanzelfsprekends ingevoerd kan worden of daarentegen als iets geheel nieuws. Deze eerste taak, die ik de historische noem, moet de bestaande vormen van leren, die de betreffende cultuur heeft voortgebracht, analyseren. Pas daarna kan de utopische analyse beginnen: Waarom, wat, hoe, wanneer en waar zou men (permanent) moeten leren om bepaalde idealen te kunnen verwerkelijken? De ideeën van 'éducation permanente' waarbij de nadruk op 'het leren' en niet op 'het onderwijzen' ligt, kunnen naar mijn mening het best verspreid worden door mensen die zelf nog steeds leren. Geen enkele theorie die het menselijk gedrag wil beïnvloeden, kan het zonder levende voorbeelden stellen.