Het Joodse vraagstuk

volk in zijn volle grootte en waardigheid te zien. Al te dikwijls is er aanleiding om het in de kleinere brokstukken van deze of gene Joodse mens, die wij ontmoeten, op te grijpen en dan dus fragmentarisch en incidenteel. Maar het is groot en indrukwekkend, van een maat, die ons maar al te licht ontsnapt. Wat deze jaren ons te zien hebben gegeven brengt weer die volledige maat aan; het rijst met een complete tragiek voor ons op. Daarvan is in de allerergste vervolging niets wezenlijks verloren gegaan, integendeel. Het Joodse volk is een onderneming in de wereldgeschiedenis, die haar weerga niet licht vindt. Hoogten en diepten bepalen elkaar. In het leven van de mensheid, waar Joden een rol spelen, wordt iets voelbaar van diezelfde hoogten en diepten, en het is geen teken van groot vermogen, dat daaraan zulke conflicten ontspringen. Men kan blijkbaar de Joden moeilijk aan. Ook de Joden kunnen zichzelf moeilijk aan. In hen werkt iets, dat moeite brengt, omdat het licht en schaduw van de meest centrale verwachtingen en beloften, die aan de mensheid zijn geschonken, zo ontstellend scherp en hard op het leven ook van onze tegenwoordige wereld werpt. Alleen al het omgaan met het Joodse probleem — van een oplossen er van is geen sprake — is in staat ons te herinneren aan de grote dingen, die in de geschiedenis der mensheid aan de orde zijn gekomen.

Dat we op dit ogenblik van een bijzonder Joods vraagstuk spreken, hangt samen met het feit dat tijdens de afgelopen wereldoorlog een bijzondere oorlog van Duitsland tegen het Joodse volk is gevoerd. Onder de vijanden van het Duitse volk is door het nationaal-socialisme in de eerste plaats het Joodse volk genoemd. In de democratische machten van het westen heeft het steeds handlangers of knechten der Joden gezien. De maatregelen tot totale mobilisatie van het Duitse volk voor deze beslissende oorlog zijn begonnen met de uitzuivering van de Joodse invloed in het volksleven en langzamerhand werd de levensruimte voor de Joden beperkt, een ijzeren vuist sloot zich om hun hals. Tegen het eind werd door Joden zelf de verzuchting geuit, dat de oorlog als geheel wel door Duitsland verloren werd, maar dat in elk ge-

6