Het Joodse vraagstuk

een kleine geestdriftige groep gebruik daarvan gemaakt. De meerderheid koos de Babylonisch-Perzische wereld met haar grotere levensmogelijkheden boven het beslotener bestaan in het oude stamland en nam de gebrekkige eigen levensvorm als natie op de koop toe. Dat het intussen zijn eigen karakter als afzonderlijke natie allerminst prijsgaf, tekent de toestand waarin het Joodse volk zich bevond. Het wereldverkeer trok het onweerstaanbaar langs zijn wegen voort en bracht een grote spreiding over de toenmalige cultuurwereld; tegelijk handhaafde het zich in zijn eigenheid. Dit ging terug op het natuurlijke instinct van zelfhandhaving, dat een dergelijk verleden als Israël gekend had vanzelf voortbracht, maar daarenboven werd het afzonderlijke karakter als Joods volk bewust en met opzettelijke middelen versterkt. Het Jodendom tradt uit het exiel tevoorschijn als een nieuwe organisatie, een gemeenschap, die desnoods een eigen land en staat kon ontberen, omdat ze haar wezen op een andere basis had gebouwd. Dit is het opmerkelijke en karakteristieke aan het Jodendom, zoals het zich in deze periode constitueerde, dat het een nieuw soort natie wordt, losser van bodem en staatkundige formatie, en eveneens losser van zijn bepaalde volledige cultus rondom de tempel in Jeruzalem, want de opschorting daarvan had de beginselen van het Joodse bestaan niet kunnen ondermijnen. De nieuwe organisatie was het werk van de schriftgeleerden: het centrum werd de gecodificeerde heilige schrift, de Tora, waarin de grondslagen uit de traditie werden vastgelegd, later aangevuld met de daarop voortgebouwde traditie, zoals die in de Talmud is bewaard. In deze nieuwe concentratie om schrift en traditie werd enerzijds een strakkere levensvorm ingevoerd, maar anderzijds verkreeg het Jodendom daardoor grotere bewegelijkheid. Het werd duidelijk een religieuse gemeenschap, die over de hele wereld verspreid kon leven en minder aantastbaar was voor uiterlijke invloeden. Ook werd het losser van zijn oude stamverwantschap, want leer en moraal kunnen door anderen worden overgenomen. Inderdaad toonde het Jodendom in deze periode door zijn intensieve missionaire werkzaamheid het

77