Het Joodse vraagstuk

hun betekenis werd anders geduid. Zijn ethiek vertoonde grote overeenkomst met de wetten en opvattingen van de Babylonische cultuur, maar met een eigen motivering en normering. Alles droeg het algemene antieke stempel, maar met een bepaalde radicale verbijzondering, waardoor het apart kwam te staan tussen de rest.

Als men zich afvraagt wat het grondmotief kan zijn geweest van die beweging in de oertijd, die tot de vorming van het volk Israël geleid heeft, dan moet de hoofdlijn in het gedurig zelfbegrip van het volk gevolgd, die aan één stuk door te lezen is in die oorkonden, die ons bewaard zijn gebleven. Dit hoofdmotief blijkt uit het moment van ontsnapping, ont-koming, verlossing, eerst in Babylon, daarna in Egypte; ten slotte al die plaatselijke verlossingen een ontkomen aan de levenscatastrophe zelf, die in de zondvloed en in de slaver-nijen belichaamd verscheen. Om aan die ontkomingen de juiste achtergrond te geven is in de oudtestamentische oorkonden de tragedie van het verloren paradijs opgeroepen. Tegen die achtergrond moet Israël worden begrepen. In de vaders van het volk waren gevoelens levend en werkzaam, die hen uitdreven tot een nieuw bestaan. Dit is zonder geestelijk begrip niet te verstaan. Men kan er zich over verwonderen, dat in die oertijden innerlijke conflicten van een dergelijke diepte zouden zijn doorleefd en dat daaruit impulsen zouden zijn voortgekomen, die zulke vèrdragende gevolgen konden hebben als de vorming van een volk, dat tot nu toe zijn bestaan heeft gehandhaafd. Toch is het niet mogelijk alle noties van deze aard in de bronnen tot bewerkingen uit later tijd te verklaren. Israels geïnspireerde leiders van vóór het exiel hebben er te duidelijk van getuigd en zich daarbij op voortijdse tradities beroepen. De kiem van dit volk ligt in een „onbehagen” in deze wereld, een hunkeren en uitzien, dat tot het aangrijpendste behoort, dat uit die oude geschiedenis tot ons is gekomen.

Het moet gezegd, dat deze noties wat inhoud betreft wel diep-duidelijk waren, maar wat vorm van verwachting betreft zeer vaag en tastend. In de roeping van Abraham was het de idee van volkwording en vruchtdragen voor de andere