Het Joodse vraagstuk

waarmee alles op de goddelijke verbondspartner is betrokken, ook doorwerkte op het gebied der rechtsorde en der zede. Een centrale verantwoordelijkheid werd daardoor gekweekt, die het leven als één geheel deed zien. waarin de mens als handelend wezen van stap tot stap uitdrukte welke motivering hem leidde. Vergelijking met de Codex 1 lammu-rabi toont naast veel overeenkomst een relatief hogere waardering van het mensenleven tegenover zaken, verwerping van verminkende straffen, bestrijding van groeps-jnstitie en hogere waardering van de vrouw in het sexuele recht.

Het is onmogelijk in dit korte bestek op de bijzonderheden verder in te gaan. Uit het gezegde is wel duidelijk, dat Israël een volk is geweest, dat door de opzet van zijn nationale leven, door zijn hele structuur, voorbestemd was om een aparte plaats tussen de andere volkeren in te nemen. Het kan dan ook niemand verwonderen, dat het een lot heeft gehad, waarin deze apartheid aan de dag trad. De wrijvingen met de omringende wereld zijn niet uitgeblevcn. Zowel om zich een plaats te veroveren als om de gewonnen plaats te handhaven heeft het van zich af moeten bijten. De nadruk, waarmee het zijn eigen bijzonder karakter doorlopend stelde, wijst op gevoelens van zwakte tegenover de machtige aspiraties, die het bezielden. Er was een gedurig innerlijk conflict tussen spontane levensmanier en de roeping tot partner van een God. die door dit volk tot manifestatie wilde komen. Wie de ziel van Israël verstaan wil, moet hiermee rekenen. Vandaar die overspanning ten aanzien van de eigen betekenis, die zich vooral uit in de momenten van „twist” met Jahwe, van balorigheid en verdrietigheid, van begeerte naar het gewone lagere niveau van existentie. Naast de glorie der verkiezing was er ook altijd iets van tragiek over dit volk, dat strompelend en moeizaam zijn weg ging, omdat een hoger macht zich er van bediende.

In de zevende en zesde eeuw is aan het onafhankelijk bestaan van het volk Israël een eind gekomen. Tussen de krakende wereldmachten hield het geen stand. Door de werkzaamheid der profeten is echter die critieke tijd een der indrukwek-