Het Joodse vraagstuk

bruik en elke levensvorm te onderzoeken tot op het primitieve moment, dat er in is bewaard, maar tevens bewerkt en omgezet. Want vrijwel niets is afgeschaft en niets is ongewijzigd aangehouden. Daarin bespeurt men iets van de zin voor continuïteit, voor historische kostbaarheid, voor trouw aan het elementaire, eenmaal gegevene, dat Israël en ook het latere Jodendom kenmerkt, tezamen met die zin voor opheffing, sublimering, duiding en aanpassing, die evenzeer karakteristiek is. De spanwijdte van de Joodse geest is groot; de verschillende lagen, waaruit het leven van een cultuurvolk is opgebouwd, zijn in vibrerende actualiteit verenigd. De vorm, waarin al die overgeleverde stof bij Israël is gevat, is die van een uiterst bewust nationaal bestaan. Alle gebeurlijkheden en instellingen hebben betrekking op de bijzondere geboorte en instandhouding juist van dit volk. Dat het onder bewogen omstandigheden plaats greep en tegen tal van moeilijkheden te kampen had, is in de overlevering bewaard. Het mocht dan boven het peil van zijn oude nomadische verwanten uitgegroeid zijn, cultureel kon het tegen de macht der Mesopotamische, Egyptische en Phoenicische omgeving eigenlijk niet op. Het voelde op deze punten duidelijk een zekere minderwaardigheid, die zich uitte in de bijzondere scherpe beveiligingsmaatregelen, waardoor het eigen volkskarakter tegen absorptie moest worden beschermd. Nergens wordt trouwens culturele superioriteit als grond van eigen bijzonderheid aangegeven; veeleer leggen ook de oudste oorkonden getuigenis af van een vrij hachelijke oorsprong, waarin veel door afwijzing van het omringende moest worden bereikt. De nationale individualiteit kon zich blijkbaar alleen in scherpe tegenstelling tegen al het andere doorzetten.

De krasheid van de strijd om nationale eigenheid weerspiegelt zich in de bewerking der voorvaderlijke traditie. Reeds van het begin af vindt men het principe der afstoting van het ongewenste. Niet alleen dat Abram zich afwendde van Meso-potamië; niet alleen dat Mozes de stammen wegvoerde uit Egypte. Maar ook intern waren er telkens biforcaties in de ontwikkelingslijn, waarbij een bijzondere schikking de spe-