Het Joodse vraagstuk

hebben, dan sta ik voor de noodzaak vele zeer uiteenlopende dingen te verenigen. De historische ruimte, waarin het geheel zich heeft afgespeeld, is kolossaal; groter dan wij in ons westers bewustzijn van nature met ons dragen. Dat westers bewustzijn moet uitgebreid naar de antieke wereld van het nabije oosten met haar lang vergane cultuur, waarvan de resten alleen nog in de opgegraven monumenten steun vinden, wanneer we ons haar levende betekenis willen te binnen brengen. De brug tot ons ligt. behalve in die monumenten, in de oude geschriften die bewaard zijn gebleven en die een beeld bevatten van de levensvormen, die toen en daar hebben gebloeid. Maar eigenlijk is het Joodse volk zelf de enige levende getuige van die tijden, met zijn gebruiken, opvattingen en wezenstrekken. De interpretatie van dat Joodse volk moet dus geschieden met gebruikmaking van de historische entourage uit die ver uiteenlopende tijdperken: of het innerlijk ook een eenheid zal blijken te zijn is een vraag. De beschrijving stelt aan ons voorstellingsvermogen bijzonder hoge eisen, eisen van inleving en uitbeelding, van reconstructie op grond van enkele gegevens, waarbij elke trek meerdere opvattingen en duidingen toelaat. Een dergelijke historische schets draagt het karakter van een hypothese, die onophoudelijk aan de reeds waargenomen of nog waar te nemen verschijnselen moet worden geverifieerd en gecorrigeerd. Maar daar de waarneming zelf hier al zo onder invloed staat van de zich opdringende duiding, kan het resultaat niet anders zijn dan een tastende heenwijzing naar het wezen, dat in de historische stof aan de dag treedt. De tweede opmerking die ik maken wol is deze. dat de historische schets van het Joodse volk noodzakelijkerwijs een dramatisch karakter krijgt. Het verloop van de Joodse geschiedenis is diep dramatisch en tragisch. Jk zal dus niet streven naar een zo koel mogelijke objectieve beschrijving van gebeurtenissen, maar eerlijk toegeven aan de emotionele ontroering, die over mij komt bij het behandelen van dit thema. Het Joodse lot is een van de meest aangrijpende van de wereldgeschiedenis, die wij ooit hebben aanschouwd. En wellicht dat juist hei feit, dat het zo vroeg in de schemer

47