Het Joodse vraagstuk

van het verlossende symbool in zijn Christelijke vorm van volmaaktheid. Het is daarom zelfs in zijn vulgarisering naar nationaal-socialistische trant nog een ingewikkeld symbool, vol diepten en scherpten, die maken dat men er van duizelt ook al eigent men het zich toe. Als symptoom voor de geestesgesteldheid van de westerse cultuur is de antisemitische symboliek van grote betekenis.

Heeft de Jood in de moderne wereld niet ook iets van een „symbool” in de hogere positieve betekenis? Ilééft deze moderne wereld eigenlijk wel zulke vernieuwingssymbolen? Of zouden we moeten vaststellen dat dergelijke verborgen regeneratietekenen ontbreken, zodat dus ook de Jood als zodanig niet zou kunnen optreden?

Of het een of het ander het geval is hangt natuurlijk af van de innerlijke toestand van de samenleving. Waar het scheppend vermogen sterk genoeg is, zou wellicht de Jood een positief symbool kunnen zijn. Dan zou weliswaar ook de verschijning Jood als zodanig aan die nieuwe mogelijkheid moeten herinneren: de visie op hem zou dan wel breder en dieper moeten zijn. Hij zou in z’n wezen iets moeten dragen van hogere vrijheid, van overwinning der actuele begrenzingen en verminkingen van het menszijn, waaronder onze wereld zozeer te lijden heeft. Helemaal absurd en onvoorstelbaar is die mogelijkheid niet, al dringt ze nauwelijks door de nevelen van geestelijke verenging heen. In de hoogste visie van de vertegenwoordigers der Joodse renaissance uit de laatste paar eeuwen breekt die zuiverder humaniteit door, die juist als oud erfgoed aan het Jodendom is ingeplant. De idee van vrije universaliteit door verheffing van de geest uit natuurlijke kluisters, met behoud van de geniale structuur der menselijke individualiteit, en een nieuw vermogen tot gemeenschap, heeft zich inderdaad in de Joodse gedaante aangediend. En voor wie zien kan is ze niet verdwenen. Ook in de bijbelse prediking, zoals ze uit de Christelijke kerk opklinkt, leeft de idee van de Jood. de mens die niet bij brood alleen leeft, maar bij alle woord uit Gods mond. fn feite echter neemt onze samenleving hem op zijn

41