Het Joodse vraagstuk

komen en dat de energie niet verder stromen kan zonder geweld te doen aan de innerlijke situatie. Als geheel is dus het optreden van zulk een dubbel symbool van licht en donker, van held en belager, een symptoom van innerlijke verdeeldheid en radeloosheid, en het is geen wonder dat het gepaard gaat met neurotische prikkelbaarheid en uitbarstingen. Verlossend is dit symbool op zichzelf nog niet.

Het verlossende symbool breekt uit zulk een beklemde situatie te voorschijn, wanneer de scheppende krachten daartoe sterk genoeg zijn. Jung spreekt van het „verenigende symbool” (Psychologische Typen, S. 269 ff.) Misschien kan men in dit geval nog beter zeggen, dat het Jood-symbool juist de tegenspraak is, de ontkenning en het verzet, tegen het verenigende symbool, dat met het Christendom onder de mensen verschenen is. Dat verklaart ook de complexe aard er van; het is niet een eenvoudige antithese van een eenvoudige these, maar de antithese van een verlossend symbool uit een uitermate verderfelijk conflict. De Jood betekent dan dus als symbool, dat men het gevonden heeft en het toch niet heeft, toch niet verstaat en zich niet assimileren kan. De diep tragische ondertoon komt dan tot zijn recht. Het nieuwe is er en wordt niet gekend; het wordt beleden en terzelfder tijd verguisd en vertrapt. De deling van ziel zet zich voort; de verlossing is maar half gelukt. De eeuwige onvrede vreet verder. Vandaar de woede tegen die boze gluiperige onbe-keerlijkheid, de oude mens op zijn ergst, want op het moment van de volheid van het heil in het aanlichten van een nieuwe orde van zaken. Achtergebleven toen hij mee uitgenodigd werd om het gegevene te transcenderen; taai in zijn trouw aan het eeuwig oude, vol hoon over de naïeve kinderlijkheid van het geloof, alsof ooit een mens zich waarlijk bekeert! De oeroude mens, te oud en te wereldwijs om ook zijn eigen exaltatie ernstig te nemen. De messias is de eeuwig beloofde en nooit verschijnende; zijn kenmerken zijn de stralende onmogelijkheid of een bizarre relativiteit. Het gezegde is genoeg om te tonen, dat we in het Jood-symbool te doen hebben met de verdrongen tegenhanger

40