Het Joodse vraagstuk

bestaat grote spanning, des te groter naarmate de ontwikkeling verder is voortgeschreden; maar de spanning zelf getuigt van de onverbrekelijke eenheid waarin ze samenhoren. Men moet dus telkens de lichtende tegenfiguur van de Jood, de these die de Joodse antithese bepaalt, opsporen en de betekenis van dat complexe symbool als geheel vaststellen. De these vertegenwoordigt de greep naar hoger vorm van existentie, met een geestelijke kern en werfkracht tegenover de mensen, de wil tot gave gemeenschap onder een ideaal, dat boven het peil van alledaags leven uitgaat, met dieper inzicht in de scheppende en selecterende werkzaamheid van het leven en met geloof in roeping en de moed die te grijpen als ze nadert. Het is een ideaalbeeld dat daarin ligt opgesloten, maar het heeft sterke dominerende kracht. Het gaat boven de werkelijkheid uit en kenmerkt tijden van transcendentie naar een nieuw niveau, on burgerlijke tijden, waarin het onbehagen in de gevestigde cultuur overal onder de mensen leeft.

Tegelijk heeft men het gevoel er niet geheel aan te kunnen reiken, niet opgewassen te zijn tegen de moeilijkheden en belemmeringen, die zich op de weg omhoog voordoen. Dat onvermogen wordt niet ruiterlijk erkend, maar verdrongen: vooral omdat er een stuk onwil in ligt verwerkt. Men wil zijn ideaal niet restloos huldigen, maar blijft in zijn hart tegelijk hangen aan het bestaande en zoekt er op alle manieren toch van te profiteren. De gedeeld heid van persoonlijkheid. die daaruit voortvloeit, splitst het ik in een licht en een duister deel. De antithese, het onvermogen en de onwil, de ontkenning en de twijfel, het cynische en parasitaire, de aardsheid en eerloosheid, dat alles concentreert en condenseert zich in de tegenfiguur van de Jood. Deze wordt verafschuwd en vervolgd, gebrandmerkt en geschonden zoveel men kan, maar dat betekent eenvoudig, dat men niet uitsluitend naar de éne kant gericht is, die men bewust proclameert, maar deze donkere kant met zich voert als een deel dat men niet kwijt kan, omdat het innerlijk tot de persoonlijkheid behoort. De heftige woede in het antisemitisme getuigt er meestal van dat men op een dood punt is aange-

39