Het Joodse vraagstuk

aan een macht buiten haar, terwijl de ware schuldige binnenin te zoeken is. Ze ontveinst zich dingen, die toch in haarzelf aanwezig zijn. En tengevolge van deze onzuivere beoordeling van zichzelf schept ze een valse toestand. Ze leidt de aandacht af van de plaats, waar eigenlijk moet worden aangepakt, en verlegt die naar een plaats, waar het bedoelde euvel onmogelijk kan worden genezen.

Een eerlijke analyse is hier noodzakelijk. Dergelijke analysen van collectieve psychische structuren, waardoor deze tol bewustheid worden gebracht omtrent eigen interne situatie, is een van de meest delicate ondernemingen. Men is geneigd om te zeggen dat het een onmogelijkheid blijft, omdat die collectieve persoonlijkheid nergens in haar geheel aan te treffen is en nooit als een totaliteit onder behandeling kan komen. Het is ook zeker waar, dat men de individueel-psychologische problemen en hun behandeling niet zomaar met de colleclief-psychologische mag gelijkstellen. Maar het blijft niet te ontkennen, dat hier analogieën zijn. En wanneer er tekenen zijn, die er op wijzen dat het collectieve bestaan ernstige innerlijke conflicten bergt en de gezonde doorgroei daardoor wordt belemmerd, dan moeten er methoden gezocht worden om het euvel aan te grijpen. En wanneer dan bovendien, zoals in het geval van het antisemitisme, een bepaalde mensengroep onder die onklaarheden krijgt ie lijden en er zelfs tienduizenden, ja millioenen slachtoffers aan heeft verloren, dan is elke poging, ook de gebrekkige, om hier tot opheldering te komen gerechtvaardigd.

Men moet dan alleen niet meer appelleren aan een zogenaamd „denkend deel der natie”, maar aan het geheel. Hier helpt geen bepaalde intellectualiteit, geen bepaalde schoolontwikkeling en vooral geen vaste inzichten en opvattingen. In zulke dingen als het antisemitisme reageert de samenleving primitief; de meest ontwikkelden misschien nog het allermeest. Want over die latente processen in de collectieve persoonlijkheid is de geoefende denker dikwijls het minst op de hoogte. Men moet zijn eigen geheel kunnen waarnemen en kunnen vasthouden in zijn besef, zijn notie. Dat zijn wij niet gewend, doordat we meestal met de eigen kring

37