Het Joodse vraagstuk

steeds wordt opgevoerd en de behoeften verfijnt, is tot de objectieve taak gaan behoren, waaraan de gehele mensheid in onderling verband moet samenwerken. Bij de enorme belasting van de zo uitgegroeide sociale objectieve functie is er een gebrek aan evenwicht ontstaan tussen binnen en buiten, tussen subject en object, tussen zelfgevoel en wereld-gevoel. Het laatsie is kolossaal van afmeting en geweldig van capaciteit: het eerste is vaag en verward en het teert meestal op oude schatten. De zelfbezinning met het oog op zei I hervind in g is allerwegen aan de gang. En daar het objectieve leven een verbijsterend tempo volgt en onderhoudt, ja dat tempo met elk decennium nog schijnt op te voeren, en er geen pauze wordt gegeven, moet het subjectieve zijn zich onder de vaart door zien ie vernieuwen. De tijd is zonder pardon. Wie niet meekomt, raakt in een spookachtig ontzielde wereld, die hem voorkomt als een mallemolen van activiteit en nervositeit, als een dolle dans van overprikkelde behoeften en geraffineerde narcotica. Het vertrouwen om verder te gaan op de aangegeven weg is gering, vooral bij de massa gering. Het instinct voor het nodige tegenwicht aan innerlijkheid zoekt in de richting van een collectief zelfbewustzijn, een sociaal ..ik”, dat als moment van zelfbeleving een kern kan zijn, die niet door de buitenwereld wordt geabsorbeerd. In dit grotere collectieve ik vindt het individuele ik zijn vorming, zijn steun. De problemen van het individuele psychische bestaan kunnen zonder deze collectief-psychologische inbonden niet meer worden beschouwd of behandeld.

Het hierboven beschreven collectief-psychologische conflict drukt zich symbolisch uit in het nationalisme en zijn verschillende uitingen. Hei heeft een materieel en een geestelijk aspect. Het materiele vormt de inzet van de economische en geografische verscherping van grenzen, van de tendens om de eigen levensbelangen veilig te stellen binnen ommuurde ruimte en zo een eigen nationaal binnenleven te kweken dat tegen de concurrentie met buiten opgewassen is. De geestelijke kant van de zaak blijkt in het streven tot verhoging van het nationaal bewustzijn en de nationale dyna-

31