Het Joodse vraagstuk

de symboolwaarde is nu echter, dat ook de andere eenzijdigheid, van het pure irrationalisme, er in is overwonnen, want beide aspecten, het rationele en het irrationele, komen samen in de symbolische vorm. Onze levende symbolen lezen betekent dus het ontcijferen van het schrift, waarin onze eigen bestaanswijze zichzelf beschrijft, en het brengt daarmee een oefening in zelfkennis, die sociale actualiteit bezit.

Het voorzetsel anti bewijst, dat we met een tegenstelling te doen hebben, een tegenstelling die blijkbaar een fundamentele rol speelt in de collectieve psyche van de moderne tijd. Welke kan dit zijn? Het antisemitisme treedt het meest en het eerst op in die landen, waar een strijd gevoerd wordt om de nationale eigenheid, het collectieve „ik”. En waar het verder aanslaat blijkt diezelfde strijd latent of zeker potentieel aanwezig te zijn, in de vorm van bezorgdheid over de bestaanskansen, de eigen volkskracht, de nationale weerbaarheid.

Een dergelijke bezorgdheid, en nog veel sterker zulk een openlijke strijd om het nationale ik, wijst op een situatie, die ik het best kan beschrijven als: inkorting van horizon. Over de gehele cultuurwereld, van het westen vooral maar daar toch niet alleen, komt met het vorderen van de twintigste eeuw een gevoel, dat het wereldperspectief begint in te korten. De tijd van de ongelimiteerde mogelijkheden is voorbij. Technisch heeft men een zodanige beheersing van de stof bereikt, dat men voortaan aan het perfectioneren toe is en er op bedacht moet zijn de benodigde grondstoffen bijtijds door nieuwe te kunnen vervangen, omdat de oude voorraden niet eindeloos toereikend zullen zijn. Maar de eerste belangstelling in de techniek als zodanig is voorbij; de mens, die zich technisch helpt, is zelf weer in het brandpunt van de aandacht gekomen en zijn hulpmiddel, de techniek, kan de aandacht niet meer afleiden. Wel heeft de techniek en heeft de technische levensbeheersing de mens op een ongekende manier naar buiten gekeerd en hem aan het object dienstbaar gemaakt. Zelfs de verzorging van het eigen menselijke bestaan, die door middel van de technische perfectie

30