Het Joodse vraagstuk

hangt samen met de actuële omgeving en varieert dus naar tijd en omstandigheden. Er zijn tijden, die op dit punt een hoge graad van verfijning kennen; tijden van een rijpe, maar nog niet overrijpe cultuur. Primitieve en decadente tijden dragen minder gevarieerde ingeprente beelden.

Het is duidelijk van hoe groot belang deze psychische situatie is voor het vraagstuk van de verhouding tussen volkeren en groepen in een bepaalde samenleving. De houding van de Amerikaan tegenover de Neger, van de Zuid-Afrikaner tegenover de Hottentot, van de Indonesiërs tegenover de Europeaan getuigt er van; maar ook de verhoudingen van minder ver uiteenliggende groepen, van plattelander tegenover stedeling bijvoorbeeld. Alle differentiaties naar ras, klasse, godsdienst, cultuur, vertonen dezelfde Spanning op grond van het interne beeld, dat zij van elkaar omdragen. De aanraking en de omgang van zulke collectiva met elkaar is nimmer een enkelvoudig proces, maar steeds samengesteld en ondergaat de invloeden van de ingeprente voorstellingen. Met deze situatie hebben we ook te maken bij het Joodse vraagstuk. Het is geen kwestie van zakelijke kennis of openhartige toenadering alleen, maar van een veel ingewikkelder inpassen in een schema van vooropstaande ideeën, waarvan haast geen enkel individu zich kan losmaken. Alles komt er nu op aan hoe dat schema er uitziet; met welk beeld men de ontmoeting met de ander ingaat.

De hier bedoelde beeldvorming is een middel van de sociale psyche om ordening in de opvatting van de buitenwereld te brengen. Men „plaatst” op die manier de ander, de anderen, en vooral andere collectiviteiten, in het eigen bestaan. Ze verliezen het willekeurige en daardoor gevaarlijke, „unheimische”, dat elk ongeassimileerd verschijnsel heeft. Zonder zulke beeldvorming zouden de levensontmoetingen pure avonturen zijn. storingen van het bestaande leven, een tasten van vreemde lichamen. Deze beeldvorming is een soort wiskunde van de psyche, ten dienste van het meten, waarderen, classificeren van de inkomende indrukken.

Deze behoefte is een van de allerbelangrijkste. Het is dezelfde behoefte, die leidt tot symboolgebruik, dat fundamentele

27