Het Joodse vraagstuk

dat men verfoeit, of tenminste ten dele verfoeit. Door de heftige uitingen brengt men zijn diepere gevoelens tot uitdrukking, hetgeen een daad van psychische bevrijding is, maar dan van vrijwording uit een beklemming, die veel meer omvat, dan alleen de obsessie door de Joden. De Jood is slechts een halfsymbool, de donkere helft van het totale symbool, en dit totale symbool draagt in een bepaalde concentratie de kernproblemen van de centrale levensopvatting, die men belijdt, in zich, de wezenlijke existentie-vorm, die een gemeenschap kiest of in oeroude tijden beslissend gekozen heeft en nu nog voortzet.

Dergelijke hevige gevoelsreacties wijzen dus op een mystieke grond, waaruit de gemeenschap leeft en waaruit zij in critieke situaties haar gedrag Iaat bepalen.

Het antisemitisme hoort niet thuis in een glasheldere cultuur. Dat is de onze ook niet! Wanneer zich ergens symbolen opdringen, zien we daarin niet storende en hinderlijke elementen uit een vervlogen en eigenlijk overwonnen tijdperk, maar tekenen van onze diepere werkelijkheid, die zo goed mogelijk moeten worden ontcijferd. Elke levensphilosophie heeft verborgen gronden, die juist degene, die haar aanhangt, moeilijk zelf opdelven kan.

Wanneer dit zo is, dan kan ook het antisemitisme niet doeltreffend bestreden worden enkel door de opvattingen over de Joden te corrigeren. Men zal zich niet laten gezeggen, omdat men de Jood nodig heeft voor de uitdrukking van eigen psychische inhoud. Blijkt de Jood daar niet voor te deugen, dan zou men een andere gelijkwaardige figuur moeten zoeken, die de rol overneemt. Het Joodse probleem kan dus alleen met vrucht aangepakt worden, wanneer men een grondige analyse onderneemt van onze tijd en van de interne psychische situatie van het ogenblik. Het is ook dringend geboden om dat te doen, want vooreerst heeft het geen zin een symptoom te bestrijden en de ziekte niet aan te tasten, maar ten tweede worden de Joden op grote schaal slachtoffer van de onopgeloste conflicten der andere volkeren. Het beeld, dat verbreid is, en de concrete Joodse mens staan ondanks alles met elkaar in relatie; de laatste onder-

24