Het Joodse vraagstuk

accent in de eigen rol moesten verhogen. Nooit is de historie brutaler en toch in wezen kruiperiger gevrijd, dan door deze van zichzelf bezeten, maar aan zichzelf twijfelende figuur. Hitler en de zijnen hebben in de Joden eigen kwade geesten vervolgd.

Datzelfde moet in zekere zin gezegd worden van alle vormen van antisemitisme, ook van de zachtere en onsehadelijkere. Het vastgelegde type „Jood” verraadt een innerlijk drama, dat als een van zijn rollen die geijkte figuur kent en, telkens als het pas geeft, laat optreden. Vandaar dat ook in het meest kalme gesprek over de Joden plotseling gevoeligheden aan de dag treden, die een nerveuse bodem verraden. Een discussie over het Joodse vraagstuk verloopt zelden rustig, of er Joden bij tegenwoordig zijn of niet. Er zijn blijkbaar algemeen persoonlijke belangen mee gemoeid, die wakker worden zodra de ..Jood’ wordt genoemd.

Stellig heeft het antisemitisme een rationele kant: concurrentie in het economische leven, strijd om machtsposities, organisatie van de beschikbare volkskracht voor een bepaald doel, dat alleen met massale en betrekkelijk ongedifferentieerde actie kan worden verwerkelijkt. De econo-misch-politieke beschouwingswijze heeft ongetwijfeld een zeker recht en opent de ogen voor de nuchtere feiten achter de sociale wrijvingen.

Toch voldoet ze niet als verklaring, liet populaire beeld van de Jood krijgt zijn diepere betekenis en ook zijn emotionele geladenheid doordat het aansluit aan een symbool „Jood”, dat op minder zichtbare lagen in het psychische leven van een gemeenschap teruggaat. Zodra iets van antipathie merkbaar wordt komen die meer verborgen roerselen aan de dag. De west-Europese geschiedenis heeft al heel vroeg dergelijke symptomen vertoond. Het bewuste beredeneerde antisemitisme is een latere rationele bewerking van dat onderliggende gevoelssysteem. waaruit de prikkelbaarheid voor bepaalde indrukken en de uitlaaiende agressieve reacties voort plegen te komen.

Een symbool openbaart en verbergt tegelijkertijd. De Joden duiden dus op iets verborgens. En wel op iets verborgens,

23