Het Joodse vraagstuk

daad op een hoger peil had gebracht, waarbij de verschillende collectieve achtergronden terngtraden, en een nieuwe basis van samenleving was gelegd. Dan zou men echter niets behoeven te verdoezelen of te verlochenen, maar zijn afkomst open en eerlijk verwerken in het contact op hoger niveau. Daar zijn we over het algemeen nog weinig aan toe. Voor zulk een samenleving op hoger niveau zou ik juist in deze studie een lans willen breken. Maar daartoe dient het eigenaardige Joodse wezen in zijn historische verschijningsvormen duidelijk in ons bewustzijn te zijn opgenomen.

In dit verband blijkt dan het verschijnsel van antisemitisme op zichzelf reeds een weinig verheffend symptoom. Het zoekt niet naar een hogere synthese en komt in de practijk neer op elkaar mishouden of uitroeien, hetgeen bij problemen van samenleving geen imponerende handelwijze kan heten. Wel heeft het antisemitisme oog voor het collectivum Jood. Het heeft zelfs moeite om bij persoonlijke ontmoetingen die bepaalde enkeling concreet in het oog te vatten, omdat de soort onweerstaanbaar opdoemt en het blikveld benevelt. Maar met die soort weet men dan ook verder niets aan te vangen; de situatie hokt op collectivisme en kan pas weer vrij worden indien ook collectieve verschijningsvormen met tegenstrijdige belangen basis van mogelijke samenleving blijven zoeken. Dit stelt natuurlijk aan de betrokkenen hogere eisen dan de simpele berusting in onvermogen of onwil, met de noodzakelijk daarop volgende psychische en politieke kortsluitingen.

(8