Het Joodse vraagstuk

den, als ze maar voortgedragen worden en niet losgelaten, verloren, veronachtzaamd, verlochend en gedenatureerd. Gebeurt dit laatste dan is de leuze oppermachtig, de vlakste het meest, en staat de mens uiteindelijk onbeschermd in de elementen der vernieling. Dan herneemt de chaos zijn rechten, omdat de kosmos resigneert. Het Joodse vraagstuk is een van die, waaraan de situatie van onze moderne wereld overduidelijk kan worden afgelezen. Daarom temeer heeft het aanspraak op inspanning van alle krachten, die het eerlijk willen opnemen.

Het Joodse vraagstuk is niet het vraagstuk, hoe de enkele Joodse man of vrouw een plaats vindt in de samenleving. Het Joodse volk telt talloze uiteenlopende karakters; iedere Jood heeft zijn persoonlijke structuur, evengoed als welk ander individu ook. In het gewone gesprek over de Joden mogen de ontmoetingen, die de spreker zelf met Joden heeft gehad, een dominerende rol spelen, het zou ons niet verder voeren wanneer we daarop een beschouwing van het Joodse vraagstuk gingen baseren.

Het gaat om een andere structuur. De individuele Jood heeft in de afgelopen jaren ondervonden, dat hij niet als enkeling bestaat, maar deel uitmaakt van een collectivum. Hij heeft een lot gedeeld, dat hem niet om persoonlijke redenen werd aangedaan, maar dat hem óverkwam als deel van een geheel. Dat geheel stond onder bedreiging en onderging de stormen van de tijd. Er werd niet gevraagd, wie persoonlijk meer of minder „Joods” was van type of gedrag. Menigeen heeft met ontsteltenis gemerkt, dat zijn afkomst plotseling ging wegen op een manier, die hij nooit had vermoed. Het is een tijd geweest van collectieve vraagstellingen, van massale botsingen; nergens bleef de enkeling gespaard, hoe afzijdig hij ook mocht leven. Die collectieve achtergrond was opgekomen achter de enkele verschijning; hij was gaan spreken en had het optreden van de individuele gestalte op de voorgrond gerelativeerd.

In deze sfeer van collectieve wrijvingen dient het Joodse vraagstuk te worden beschouwd. Inderdaad is dat het terrein, waar de verhoudingen thans worden bepaald en waar