Het Joodse vraagstuk

werken heeft. Er komen hoe langer hoe meer groepen mensen, die op een bepaalde plaats tussen bepaalde volkeren niet gewenst zijn en min of meer hardhandig worden weggewerkt. Het blijkt moeilijk om met mensen van andere afkomst en cultuur en wereldbeschouwing in onmiddellijk verband samen te leven, moeilijker dan het vroeger scheen. De gevoeligheden zijn gestegen, de zucht om een eigen eenheid te vormen met uitzuivering van vreemde elementen neemt hand over hand toe. Een zeldzame optimist is hij, die meent dat dit voorboden zijn van een betere internationale samenleving, en niet veelmeer onheilssymptomen, alarmseinen, die de mensheid onwillens en onwetens uitzendt, tekenen van een sociale impotentie, die de somberste prognose dicteert.

Daarom is het Joodse vraagstuk niet los te maken van de algemene problematiek van onze tijd. Het trekt een aantal brandende kwesties samen in één punt, dat dan ook wel bijzonder sterk onder spanning komt. Het lot, dat het Joodse volk te dragen heeft gekregen in de laatste jaren, en dat verband hield met zijn vroegere lotgevallen en waarschijnlijk met zijn toekomstige, moet verklaard uit de conflictsituatie, die gegeven is met het bestaan van uiteenlopende psychische structuren en de nauwe aanraking die deze noodgedrongen met elkaar krijgen. Hoe nauwer die aanraking is, des te critieker wordt de toestand. Des te meer wordt het leven op het gewone primitieve peil van eigenbelangen onmogelijk en dient er een overgang gevonden te worden naar een hoger niveau van samenleven.

Deze eis van transcenderen naar nieuwe bestaansvormen, die als dwingende noodzaak uit de catastrophale situatie opkomt, is de proef die aan de menselijke geestkracht wordt gesteld. Verreweg de meesten horen die eis ternauwernood; vele anderen steken de kop in het zand of gaan min of meer verbeten op het oude spoor verder, met al de psychische verwringingen, die van zulk een houding het gevolg zijn. De aloude wet, dat ieder, die voor de eis van niveau-verhoging staat, daarvoor terugschrikt, herhaalt zich aan ons allen. Toch is de stap daarheen de enige verlossing, want wanneer

13