Het Joodse vraagstuk

willen vernietigen, maar een mensensoort willen onteren en sadistisch hnn ontluistering willen genieten. Dat is het wat de sympathie van ons hele volk naar de Joden heeft doen uitgaan: men duldt niet dat het menszijn, in welke vorm of gedaante ook. zo wordt gesmaad en mishandeld. Dat we het toch hebben moeten aanzien, maakt dat onder de vele problemen, die deze oorlog nalaat, ook het Joodse probleem ons benauwend bijblijft. In de eerste plaats wel als een moreel probleem, als een onverdraaglijke schennis van het besef van norm en recht in de bejegening van mensen onder elkaar, van volken onder elkaar. Onder het onophoudelijk geweld van de verdere oorlogsjaren is op dit punt menig geweten min of meer verhard of tenminste verdoofd; maar zodra dit voorbij zal zijn, zullen ook die diepere morele wonden gaan steken en zal de boosaardigheid van de afgelopen jaren op een of andere manier moeten worden uitgezuiverd. De druk van een machteloze medeplichtigheid verdwijnt niet zo maar vanzelf.

Tegelijk met dit morele probleem komt dan echter het sociaal-politieke vraagstuk, hoe het Joodse volk zijn bestaansvorm in de wereld verder vinden moet. Men kan zich de vraag stellen of dat niet uitsluitend is een kwestie van herstel in oude rechten en positie, voorzover de na-oorlogse situatie dat maar toelaat. evenals tal van andere vraagstukken bestaan in het zoeken van de beste aansluiting aan de vroegere verhoudingen. Maar al zou dat practisch in sommige opzichten mogelijk zijn, de eigenlijke reden waarom men van een apart Joods vraagstuk spreekt zou daarmee niet zijn begrepen en er zou voor de toekomst dus ook weinig gewonnen zijn. De gruwelijke catastrophe. die over het Joodse volk is gekomen in deze laatste jaren, dwingt er toe dieper te tasten en na te gaan of en in hoeverre en waarom het Joodse volk een eigen vraagstuk vormt in de wereldgeschiedenis. Hoe meer het zal gelukken om hierin tof klaarheid te komen, des te doeltreffender zullen de maatregelen kunnen zijn die het probleem verlichten of in de richting van een oplossing kunnen voeren.

Het is namelijk niet de eerste keer, en dus ook niet van deze

9