Het Joodse vraagstuk

bewustzijn die kracht en diepte heeft vertoond, die Dr Baeck meende te mogen vaststellen? Het antwoord op deze vraag is moeilijk te geven, vooral nu we nog midden in de catastrophe zitten en de heinde en ver verspreide groepen en enkelingen nog weinig gelegenheid hebben gehad contact met elkaar te zoeken en zich te herstellen van de verdovende slagen. Aan het Joodse volk is ook niets menselijks vreemd gebleken; het heeft staaltjes vertoond van hartegrootheid en draagvermogen ten opzichte van het lijden, die de omgeving met ontroering en bewondering vervuld hebben; het heeft ook getoond, dat een onophoudelijk dreigend levensgevaar de zelfbehoudinstincten in de mens zodanig kan prikkelen, dat hij bereid is alles en iedereen te offeren voor eigen reddingskansen. Zulk een stelselmatige uitroeiings-campagne op massale schaal door een overmachtige vijand is een onnoemelijk zware proef; wie durft hier een oordeel uitspreken? Ook het sterkste volk ter wereld zou onder zulk een barbaars geweld ineengekrompen zijn; en wie weet zouden de meesten niet veel eerder alle spankracht verloren hebben en de wil om te blij ven leven, de wil tot toekomst, hebben voelen wegdruppelen? Zonder twijfel is de Jodenvervolging van deze laatste jaren de allerzwaarste, die het Joodse volk ooit heeft ondergaan. De omvang van de maatregelen, de systematiek van de methoden, het massale van de deportaties en vernietigingen, de bewustheid in de opzet en het radicalisme in de uitvoering van de plannen, ze zijn alleen denkbaar in onze moderne tijd en kenmerken die in zijn tendens tot rationele massapolitiek vaïi diabolische consequentie. Dat is het ook wat deze officiële pogrom onderscheidt van de overige vernietigingen, die deze wereldoorlog met zich heeft gebracht. Er zijn vele andere mensenlevens, morele en stoffelijke goederen, ten offer gevallen en ook van die alle geldt dat we de omvang en de diepte van de offers nog lang niet kunnen peilen. Toch staat de ramp van het Joodse volk op zichzelf, omdat het niet aan militaire, maar aan civiele actie is ten offer gevallen en omdat het pathos, waarmee de actie is gevoerd, alle directe oorlogspropaganda heeft overtroffen. Men heeft niet alleen macht

8