Een rest keert weer ....

dan men weet en beseft zijn al deze en nog andere elementen van het Joodsche denken geschikt den modernen mensch te boeien en te overtuigen.”

Door déze „Zending onder Israël” wegwijs gemaakt, zullen onze ontspoorden ervaren dat zij, zoekend op vreemden bodem, telkens weer op het eigen erf terugkeeren. En dat op dit erf de boom des levens groeit, de bron des levens haar klare water geeft.

En in de hoop dat dit niet onbescheiden en misplaatst zal worden geacht, veroorloof ik mij dit betoog met een zeer persoonlijk en openhartig woord te besluiten. Gericht tot hen die krachtens hun ambt in de eerste plaats geroepen zijn dit werk van terugwinnen en geestelijken wederopbouw ter hand te nemen. Verwerp mijn suggesties niet omdat ze van mij komen. Wellicht ben ik, juist door den gang van mijn leven, wat beter georiënteerd in de geestelijke dispositie der kringen waarom het hier te doen is, weet ik beter „hoe het den vreemdeling te moede is”, dan zij die zich opsluiten in een engen kring van gelijkgezinden. Grooteren dan gij hebben de leering niet versmaad van een aartsketter Elisja ben Awoeja, zelfs als hij, op Sabbath te paard gezeten, leeraarde....

NASCHRIFT

Bij het lezen van de bovenstaande beschouwingen over den geestelijken en ethischen inhoud van het Jodendom, zal bij sommigen wellicht de gedachte opkomen aan het kwade gerucht aangaande „den God der Wrake”, „den ijverzuchtigen God”, de vermeende wraakgierigheid van „oog om oog”, „tand om tand” en andere „wreedheden” van het Oude Testament. Om deze rhapsodie van misverstanden, om eeuwenlang ontoereikend begrip van inhoud en gevoelswaarde van het Hebreeuwsche woord, van de gedachten- en voorstellingswereld die achter dat woord leeft, de maatschappelijke en historische verhoudingen waarvan het de neerslag is en van de immenss kosmische realiteiten die in de ontoereikendheid van menschelijke taal moesten worden gevangen — haar valschen klank te ontnemen, zou een ruimte noodig zijn welke den opzet dezer opstellen verre overschrijdt. De schrijver moet hier volstaan met de verzekering dat deze dingen anders —en veel dieper — liggen dan de gebruikelijke simplistische voorstelling, vooral van niet Joodsche zijde, wil doen gelooven; hij hoopt te zijner tijd de gelegenheid te vinden tot een uitvoeriger uiteenzetting aangaande al dit eeuwenheugende, en lang niet altijd van kwaadwilligheid gespeende,

27