Een rest keert weer ....

1

De stad, die rouw bedrijft — verwilderd, geschandvlekt, vereenzaamd ; die rouw bedrijft: wijl zij haar kindren derft, verwilderd ; zonder woningen, geschandvlekt: beroofd van haar luister, vereenzaamd: zonder bewoner.

Zij zit terneder, ’t hoofd omhuld....”

Pelgrimstocht Westwaarts.... Naar de stad die eens 'Ier weëm bejisraël *) heette, „Hamehoellala” — de hooggeprezens — de stad vol volks die tot weduwe werd, van haar kinderen beroofd. Het citaat vloeit als vanzelf uit de pen, want het herdenken, gelijk het aanschouwen het deed, doet de oude Klaagliederen tot martelende, zelf-beleefde werkelijk worden en de melodie der smarten jammeren in hoofd en hart. Gelijk het U allen vergaan zal zijn bij het eerst aanschouwen en wellicht nog dagelijks vergaat. Want ónze wonden heelt de tijd niet.

Het lotgeval van den oorlog heeft mij verre van de oude moederstad neergeworpen en noopt mij voorshands tot verdere verblijf in een dubbel galoeth, hoezeer mijn hart bij u is en bij de taak die dit noodlotsuur der „kleine rest” van u eischt — een taak waarvan ik ten deele ben uitgesloten. En de bezwaren van een ontwricht verkeer deden het lang duren eer ik, na de bevrijding van het Westen en den terugkeer der „jether hapele-tha,²) eindelijk, eindelijk, mijn heimwee om met eigen oogen te zien, toch geheeld zag in wat ik wist dat een smartelijke bedevaart zou worden. Maar het voordeel van dit uitstel was, naar ik meen, dat ik een eenigszins gestabiliseerde gemeenschap aantrof, die mogelijkheden biedt tot oordeel en prognose, méér dan een bezoek in de eerste, chaotische dagen van de wederkomst der ontkomenen zou hebben gedaan.

* * *

Het heeft geen zin hier te spreken over het leed dat ons allen gemeen is: het 'missen van dierbare familieleden, van oude

l) Een moederstad in Israël. 2) Het overschot der ontkomenen.

11