Karl Marx en zijne voorgangers

— 87 —

positief en niet negatief, gelijk (le economisten uit Owen’s tijd, op liet voetspoor van Adam Smitli, hadden geleerd.    ,

De slotsom van dat alles is deze: dat de elementen der maat- /> schappij, tot eene vaste eenheid en orde moeten worden geor-/    '

ganiseerd.

Om die harmonie te vestigen, die eerbied van gevoelens en belangen in de maatschappij tot stand te brengen, wilde Owen een vaste grondslag scheppen van het gemeenschapsleven. Deze bestond voor hem in de genootschappelijkheid of de communiteit. Het is de keus, de „nuclëus”, die den band van de enkele huisgezinnen vervangt. Op eene juiste vestiging dezer „nuclëi” komt het voor de maatschappij der toekomst, in alles aan.

' Het Derde deel houdt zich bezig, met de opnoeming en de ontvouwing van alles, wat voor het geluk der menschen noodig is. Die voorwaarden zijn volgens Owen talrijk. Hij noemt er dertien op.

Zij hebben betrekking op goede gezondheid; op een zorgvuldige / opvoeding; op het verkrijgen van meerdere kennis; op het bekomen van genot; op het bewustzijn en'het streven om voortdurend tot heT geluk van onze medemenschen werkzaam te zijn; op het bezitten van vrienden; de vrijheid en de gelegenheid van associatie, — van gedachte en geweten; de afwezigheid van bijgeloof en op het zich bevinden in een maatschappij, wier wetten, irfstellingen en schikkingen, in overeenstemming zijn met de wetten der natuur. De arbeiderstoestanden, onderwerpt Owen dan aan de scherpste critiek. De streng doorgevoerde arbeids-verdeeling, door welke den arbeider-mensch opgeofferd wordt aan het product, wil Owen vervangen zien worden, door een alzijdigen arbeid, dien hij ook eischt, in ’t belang van de gezondheid van den mensch en in het strikte belang van een harmonische ontwikkeling van lichaam en geest. Owen verklaart zich een sterken voorstander van eene afwisselende bezigheid van    ;i

lichaam en geest, mits die geest zich niet bezig houdt met vak-    r^r^K

ken, als bijv. de theologie, rechtsgeleerdheid of de medicijnen, -n Owen meent dat het bestaan der prostitutie, wel het sterkste bewijs is, op welken lagen trap van ontwikkeling wij nog staan.

In het Vierde deel ontvouwt Owen, wat volgens hem, de inhoud van een redelijke godsdienst der menschheid moet zijn.'

Hare geest is gegrondvest op waarheid en liefde. Het wezen der Godheid, is volgens Owen nu eenmaal onbegrijpelijk, daarom • is er over twisten, nutteloos. Godsdienst trouwens, bestaat in daden en niet in begrippen. Het vraagstuk van het leven nét den dood is een, waarmede de menschen wijs doen zich niet in te laten; de mensch moet slechts bedenken, hoe hij hier op