Karl Marx en zijne voorgangers

— 81 —

maal-inrichtingen voor onderwijzers en hunne gansche vorming op het oog hebben. De tweede reeks, zou aan de hervorming van den arbeid moeten zijn gewijd. Zij zou moeten worden ingeleid door eene wettelijke enquête, naar de arbeidstoestanden in het Vereenigd Koninkrijk, naar de verhoudingen tusschen kapitaal en arbeid in hunnen ganschen omvang, ook wat aangaat de werkeloosheid. Owen hield zich overtuigd, dat deze laatste geen maatschappelijk euvel zoozeer, als wel een euvel der opvoeding was en dat daarin gelegen was een reden tot armoede en niet in de z. g. n. „Wet van Malthus.” Het was z. i. niet.    ₍

de massa van menschen, die kwaad was voor de menschheid, J , j het waren de groote onwetendheid, de domheid en de verwaarloosde ( j ' j | opvoeding der menschen, die al het kwaad over de wereld ge- ¹ j I bracht hadden. Ieder individu kon geleid worden, en wel in dieo richting, dat hij veel meer produceert, dan dat hij verteert; daar er volgens Owen’s vaste overtuiging veel meer was of geschapen kon worden, dan er noodig was om dadelijk te worden verteerd.

Inmiddels was Owen steeds voortgegaan, de inrichtingen van Neiv-Lanark te verbeteren en steeds volkomener te maken. De bezoekers stroomden naar dat oord, om het „wonder van dien tijd” in oogenschouw te nemen. Jaarlijks kwamen meer dan tweeduizend belangstellenden naar New-Lanark, en de hooge wereld was niet het minst, onder dat aantal vertegenwoordigd.

De Koning van Saksen zond Owen een medaille, de Koning van Praissen schreef hem eigenhandig brieven. Groot-Vorst Nicolaas van Rusland begaf zich in 1816, persoonlijk derwaarts en verwijlde zelfs een paar dagen in Owen’s huis. De Hertogen van het Koninklijk huis van Engeland, toonden de grootste belangstelling in de instellingen van New-Lanark en de Hertog van Kent, de vader van Koningin 'Victoria, was zelf op vriendscliap-pelijken voet met Robert Owen er door gekomen.

Dit alles maakte Owen evenwel niet trotsch, of deed zijn hervormingszucht omslaan in conservatisme, of in zucht om de grooten der aarde wèlgevallig te zijn. — Juist, integendeel! Het is een bewijs voor de groote naïviteit van Owen, voor het kinderlijk vertrouwen, dat hij in de menschen stelde, dat hij deze blijken van belangstelling aanzag voor aansporingen die men hem wilde geven, steeds verder voort te gaan. Maar hij zou bittere ervaringen opdoen met dat vertrouwen.

Telkens en telkens kwam er oppositie van den kant der geldschieters, hoofdzakelijk Kwakers, die méér winsten verlangden, of wel het meest van alles, nu eens wenschten opgehouden te zien met die oneindige hervormingen, welke Owen nooit moede was

6