Karl Marx en zijne voorgangers

— 238 —

„Aan alle kapitalistische produktie. in zooverre zij niet alleen arbeidsproces, maar ook tegelijk waarde-vormend proces van het kapitaal is, is het eigen, dat niet de arbeider de arbeidsmiddelen, maar omgekeerd, de arbeidsmiddelen den arbeider aanwenden ; maar eerst met de machinerie, wordt deze omkeering tot eene technische en handtastelijke werkelijkheid. Door zijne verandering in een automaat, treedt het arbeidsmiddel gedurende het arbeidsproces zelf, den arbeider als kapitaal tegenover en wel als dooden arbeid welke den levenden arbeid overheerscht en hem uitzuigt.”

„De technische ondergeschiktheid van den arbeider, onder den gelijkvormigen gang van de arbeidsmiddelen en de eigenaardige samengesteldheid van het arbeidslichaam, uit individuen van beiderlei geslacht en verschillenderlei ouderdom, doen een kazemeachtige discipline ontstaan, die zich tot een volkomen fabrieksrégime vervormt, en den reeds vroeger aangeduiden arbeid van het toezicht, dus tegelijk de verdeeling van de arbeiders in handenarbeiders en arbeidsopzichters, in gemeene indus-triesoldaten en industrieofficieren, ten volle doet ontwikkelen.” .... „De fabrieks-codex, waarin het kapitaal zijn autocratie over de arbeiders, — zonder de anders door de bourgeoisie zoo geliefde verdeeling der machten en het nog veel geliefder vertegenwoordigende stelsel, — privaat-rechtelijk en eigenmachtig heeft geformuleerd, is slechts de kapitalistische karrikatuur van de maatschappelijke regeling van het arbeidsproces, die noodig werd door de coöperatie op groote schaal en de aanwending van gemeenschappelijke arbeidsmiddelen, der machinerie namelijk. In de plaats van den zweep des slavendrijvers is nu het strafwetboek van den opzichter gekomen. Alle straffen lossen zich natuurlijk op in geldstraffen en loonkortingen. En de wetgevende scherpzinnigheid van de fabrieks-Lycurgussen, maakt voor hem de overtreding harer wetten, zoo mogelijk, nog winstgevender dan hunne opvolging. Wij wijzen hier slechts op de materieele voorwaarden waaronder de fabrieksarbeid verricht wordt. Alle zinnelijke organen worden gelijkmatig geschaad, door de kunstmatig verhoogde temperatuur, de met afval van het ruwmateriaal bezwangerde atmosfeer, het oorverdoovend alarm enz.; afgezien nog van het levensgevaar onder dicht op elkander geplaatste machinerie, die met de regelmatigheid van de jaargetijden, hare industrieele veldslag-bulletins voortbrengt. De economiseering van de maatschappelijke produktiemiddelen, eerst in het fabriekssysteem broeikasmatig gerijpt, wordt in de hand van het kapitaal, tegelijkertijd tot eene systematischen roof aan de levensvoorwaarden