En toch leefden wij

Neerland’s vrijheid gesneuveld’. (J. Presser, Ondergang 1965 dl. II, hfd. Verzet van Joden p. 17). Werner deed op een dag in het voorjaar van 1944 zijn ster af en ging ‘bovengronds’ op een kamer in de De Lairessestraat wonen (niet ver van ons voormalig adres in de Hacquartstraat). Bij een straatrazzia, gericht op arbeidskrachten voor Duitsland, werd hij aangehouden, met meerdere persoonsbewijzen op zak als Jood ontmaskerd en op 4 september 1944 vanuit Westerbork naar Theresienstadt getransporteerd. Op 5 februari 1945 is hij in Bergen-Belsen, waarschijnlijk aan een aanval van dysenterie, bezweken, anderhalve maand voor zijn veertigste verjaardag.

Hertha en Siegfried Wohlfarth, Len en Sim, zijn verraden.

Op vrijdag 25 augustus 1944 zijn ze op hun onderduikadres in Haarlem opgepakt en op ? augustus 1944 naar Westerbork gebracht. Vandaar werden ze op 3 september naar Auschwitz-Birkenau getransporteerd. Siegfried (26.03.1904) is vermoedelijk in december nabij Stutthof omgekomen. Hertha heeft de kampen overleefd. Weken na het einde van de oorlog terug in Nederland vond ze hun achtjarige dochter Doris, na een scheiding van bijna twee jaar, gezond en wel terug bij Jo’s zuster en zwager in de Zaanstreek.

*12

Die eerste week bij Roos en Rudolf vloog om. ’s Avonds, als de kinderen naar bed waren, viel ik doodmoe op mijn ‘eigen’ bed neer, in mijn ‘eigen’ kamer, blij alleen te zijn, niets meer te hoeven. Dan zegende ik hun beding: zonder huiselijk verkeer. Een dag of tien na mijn intrede in huize Ruro was Rudolf jarig. Enthousiast hielp ik Roos met de voorbereidingen voor de avond. Rudolf bleek een uitgebreide familie te hebben, waarvan het merendeel ook in Den Haag woonde. De wederzijdse verjaardagen werden dan ook druk bezocht. Dat merkte ik die avond zelfs op mijn kamer. De bel stond niet stil en het geroezemoes was niet van de lucht. Onwillekeurig zwierven mijn gedachten naar onze verjaardagen thuis. De heerlijke baklucht, de taart-blikken met Käsekuchen, Streuselkuchen, Marmorkuchen, Plätzchen, noem maar op. De gezellige drukte van familie en vrienden en te midden van dit alles mijn moeder, stralend, in