Plattelandjes

bert dacht, toen hij verzuchtte: werp een grote gedachte onder de mensen en zie wat ze er van maken!

Ik ken nog een dame, ze is theosoof en vegetariër, ze weet zeker dat slagers en visboeren op den duur slechte en ruwe mensen moeten worden. Dat komt omdat ze meent dat er in de menselijke handelingen eenheid en samenhang bestaat, waarin ze zich echter deerlijk vergist. Ach, dat het leven inderdaad zo eenvoudig ware, maar het is veel gecompliceerder en duisterder dan de mensen, die zo hoogwijs over 'invloeden' praten, in hun wijsheid vermoeden! Mijn goede moeder zong voor ons, toen we klein waren, onder andere een liedje, dat aldus besloot: 'Men moet liegen en bedriegen om de jonkmans in slaap te wiegen'. Meent u dat zij die zong of wij, die luisterden, daarvan enige morele schade ondervonden? Toch maakte dit liedje een diepe indruk op ons, want er kwam van zóveel in voor, dat we niet kenden: een 'Engels hoofd met diamanten', een 'paviljoen met zes gordijnen' en 'Spaanse stoelen bij de dozijnen'. Die verwachtten we echter óók niet in het 'gewone leven', die hoorden bij het liedje, zo goed als het 'liegen en bedriegen'. Het is juist door dat gelukkige onvermogen om de dingen in hun algemene zin te begrijpen, dat mensen afschuwelijke daden kunnen plegen, zonder afschuwelijke mensen te worden, dat soldaten, slagers en visboeren zachtmoedige lieden kunnen blijven ook bij de dagelijkse aanblik van bloed en pijn.

Het liefhebberen in causaliteitsleer, met de illusie dat deze aan alle kanten afgelikte boterham van het positivisme een produkt van 'eigen overtuiging' is, lijkt op zichzelf onschuldig genoeg, maar moet tot de bitterste ontgoocheling leiden, wanneer de opvoeders ervaren hoe bedroevend weinig het 'weren van slechte invloeden', als het mijden van de bioscoop, van opwindende en 'eigenwijze' lectuur, het zorgvuldig kiezen van kameraadjes en zo meer voor de zedelijke vorming betekent. Vaak geeft de school het voorbeeld in het overschatten van die factoren — op het ogenblik nu de 'eenheids-school' dreigt, moeten ze al geweldig veel opgeld doen! - en juist

42.