Verdediging van het Westen

V De ontbindingen van beschavingen; VI Universele Staten; VII Universele Kerken en VIII Heroïsche Tijdperken.

De derde afdeling tenslotte is als volgt geconcipieerd: IX Contacten tussen beschavingen in de ruimte; X Contacten tussen beschavingen in de tijd; XI Rhythmen in de geschiedenissen van beschavingen; XII De vooruitzichten van de Westerse beschaving; en als laatste deel XIII De inspiraties van historici.

Het is uit deze opsomming reeds duidelijk dat Toynbee met zekere „eenheden” werkt, die hij „beschavingen” noemt, en het ligt voor de hand hierin een overeenkomst te zien met Spengler, wiens „culturen” eveneens de grondeenheden voor diens geschiedfilosofie vormen. Maar terwijl de eenheden van Spengler een mystiek en absoluut karakter hebben, niet meer ontleedbaar zijn en eeuwig van elkaar vervreemd blijven, in hun eigen landschappen groeien, bloeien en vergaan, alsof het even zovele bomen waren, die nooit iets van elkaar kunnen weten en geen enkele gemeenschap met elkaar kunnen hebben, terwijl dus de geschiedbeschouwing van Spengler, die zichzelf „organisch” noemt, in werkelijkheid op z’n best „plantaardig” is, niet eens aan het dierlijke organisme, laat staan aan het menselijke toekomt, en dus ternauwernood een bijdrage kan geven tot inzicht in het raadsel van de maatschappij of de maatschappijen, behoeft men bij den Britsen geschiedfilosoof zulke „Überschwenglichkeiten” niet te vrezen. Voor Toynbee zijn de beschavingen of de maatschappijen, zoals we zullen zien, werkeenheden, die ons niet door de metaphysica, doch door de concrete historische ontwikkeling gegeven zijn.

Hij begint z’n „Inleiding” met een hoofdstuk over „de betrekkelijkheid der historische gedachte”, een hoofdstuk dat als motto de bekende uitspraak van Xenophanes draagt, over de Ethiopiërs die zich hun góden met stompe neuzen en bruine huid en de Thraciërs die ze met blauwe ogen en blanke huid voorstellen. Zo worden ook de geschiedbeschouwingen altijd beheerst door de heersende strekkingen van tijd en plaats.

Bij ons in het Westen hebben we, tot voor kort, geleefd onder het industrieel systeem der economie en het democratisch-parlementair systeem der politiek van nationale staten. De verdeling van arbeid, het specialistendom hebben een tijdlang oppermachtig geheerst en we beleefden een soort van industrialisatie der historische gedachte, we brachten alleen materiaal-verzamelingen tot stand en keken neer op mensen die samenvattingen durfden geven.

In zekere zin zijn we de slaven van ons materiaal geworden, we schrijven het meest over de onderwerpen waaromtrent het meeste materiaal bestaat en vervallen in de waan dat datgene waarover

62