Een ver-Urkte Israëliet

Inleiding

De bestudering van de Sjoa¹ - de catastrofe die de joden in Europa gedurende de Tweede Wereldoorlog heeft getroffen deed mij als geboren Urker de vraag stellen naar de wederwaardigheden van 'Japien de Joode' over wie ik thuis hoorde vertellen. Door bestudering van de geschiedenis van één persoon of - in dit geval - van één gezin, wordt de catastrofe in oorlogstijd des te duidelijker. Alhoewel, ik besef dat ik nooit in staat zal zijn deze verschrikkingen ten volle te begrijpen. Het noemen van hun namen is reeds een vorm van gedenken. Het niet-noe-men of het verzwijgen van wat er met hen gebeurd is, voor wie zich verdiept heeft in deze geschiedenis, onverdraaglijk. Het zou getuigen van een dodelijke onverschilligheid.

Wie ook maar enigszins op de hoogte is van de geschiedenis van de jodenvervolging in Nederland zal in de beschrijving van het gebeuren rondom deze betrekkelijk kleine familie - vader, moeder, drie kinderen, een schoondochter en vijf kleinkinderen - veel tegenkomen van wat de directe gevolgen waren van de maatregelen die de Duitse bezetters getroffen hebben met het oog op de joden. In deze zin is de geschiedenis van de familie I.S. Kropveld-de la Penha (want om hen gaat het hier) exemplarisch voor de geschiedenis van de Nederlandse joden gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Dit boek is gebaseerd op twee eerder gepubliceerde kranteartikelen.² Tijdens het vervolg van het onderzoek - tussen mei 1993 en januari 1995 - heb ik hier nieuwe feiten en gegevens aan toe kunnen voegen. De eerder gepresenteerde gegevens werden geheel of gedeeltelijk herschreven. De beschrijving van de verschillende concentratiekampen heb ik achterwege gelaten. Dat is een bewuste keuze geweest. In de kranteartikelen heb ik dit wel gedaan omdat veel jongeren hier niet van op de hoogte blijken te zijn. Ik ga er nu vanuit dat de lezer hier zelf notie van heeft genomen. Is dit niet het geval dan kan men hiervan kennis nemen door de bekende standaardwerken te raadplegen. Een literatuurlijst en een verklarende woordenlijst van begrippen uit de joodse wereld zijn toegevoegd.

Dit boek begint met de relatie tussen de joden en Urk. Urk werd meer bezocht door joden, vooral toen het nog een eiland was. Enkelen vestigden zich hier, meestal tijdelijk. De geschiedenis van Israël Samuël Kropveld begint met de vermelding van zijn geboorte in 1892, waarna op chronologische wijze de ontwikkeling van hem en zijn fami-

11