Een ver-Urkte Israëliet

Kalletje, halletje

Al sinds mensenheugenis wonen er joden in de Lage Landen. Al toen de Romeinen hier verbleven was er sprake van joodse aanwezigheid. In de Middeleeuwen vinden we joden in kleine, hechte gemeenschappen, bijvoorbeeld in de IJsselstreek. Zij vielen ten slachtoffer aan vervolgers in de tijd van de zwarte dood, omstreeks 1350, toen de pest door Europa raasde. Nieuwe gemeenten ontstonden vanaf het einde van de zestiende eeuw toen de Republiek der Zeven Provinciën joodse ballingen toeliet, afkomstig van het Iberische schiereiland, en later ook zogenaamde Hoogduitse en Poolse joden opving. Hun vestiging was wel altijd gebonden aan een aantal beperkingen, vooral met betrekking tot economische aangelegenheden. Aan het einde van de achttiende eeuw kregen de leden van 'de Joodsche Natie' gelijke burgerrechten toegekend (1796: het decreet over de "Gelijkstaat der Joodsche burgers met alle anderen" van de Nationale Vergadering). Burgerrechten die erkend bleven toen in 1813 het Koninkrijk der Nederlanden werd gesticht.

In 1849 telde Nederland om precies te zijn 58.626 Joden, dat was 1,92% van de totale bevolking.⁷ In 1930 waren dat meer dan 110.000. In de loop van de jaren dertig kwam hier nog een flink aantal vluchtelingen uit Duitsland bij.

Zoals hierboven reeds aangeduid waren de Kropvelds niet de enige joden in de geschiedenis van Urk. Toen Urk nog een eiland was kwamen er regelmatig rondtrekkende venters en kooplui. Onder hen bevonden zich veel joden. Urk kent zelfs zijn eigen zogenaamde 'Jodenhoek': een hoek of gedeelte van een buurt in Wijk 5. Over de betekenis of oorsprong van deze naam is weinig of niets bekend; mogelijk heeft het te maken met het feit dat sommige kooplui af en toe bij iemand in die buurt logeerden. Zo kwamen er wel joden uit Kampen op Urk. Een zekere Mozes Slager uit deze plaats (de man was ook slager) trouwde aan het einde van de negentiende eeuw met een Urker meisje. Uit de vorige eeuw is nog een document bewaard gebleven in het gemeentearchief van Urk, waaruit duidelijk wordt dat ook in die tijd door joden met Urk contact werd gelegd. Het gaat hier om een brief waarin gevraagd wordt om een gift ten behoeve van de vervolgde joden in Rusland.⁸

In de Urker taal komen we, naast woorden die uit het Latijn afkomstig

11