Een ver-Urkte Israëliet

Japien de Joode

"Wat zoek je?", vroeg de ambtenaar toen ik mij aan het loket van de afdeling burgerzaken meldde. "Ik weet het niet, ik heb alleen een bijnaam. Maar ik denk dat ik een joodse naam wel zal vinden in de boeken". De achternaam van 'Japien de Joode' had niemand me kunnen vertellen. De verhalen, die mijn ouders vertelden, liepen vaak uit op het opnieuw vertellen over de enige joodse familie die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Urk had gewoond.

'Japien de Joode', dat wisten ze wel. De naam van z'n vrouw wisten ze niet. Het was een grote vrouw, een rijzige gestalte met een 'echt joods' uiterlijk. Hun dochter moest Lea geheten hebben en verder was er sprake van nog een dochter. Sara? Hoe het was afgelopen met ze? Na de oorlog was er wel navraag naar gedaan. Ze waren omgekomen, maar waar en hoe? Niemand wist het.

Tijdens een van de gesprekken met mijn docent kerkgeschiedenis in Kampen (mijn goede vriend Jaap van Gelderen)⁶ kwam de vraag weer naar boven: 'Hoe zat dat toch met die Urker-Joodse familie in de Tweede Wereldoorlog?' Hij was in zijn speurwerk naar de geschiedenis van de joden in Overijssel gestuit op een lid van de Kamper familie Slager die zich op Urk had gevestigd en waar de Urker familie Ruiten van afstamde. Ik had hem verteld over de vele Urker meisjes, die voor de oorlog als dienstmeisje bij joodse families in Amsterdam hadden gediend. Om daar wat meer over te weten te komen was ik op zijn aanraden begonnen met het houden van interviews. De grootmoeders van nu vertelden mij met groot enthousiasme over hun dienstjes van toen. Ze spraken dan over allerlei joodse gebruiken en over de feestdagen. Soms konden ze nog flarden van gebeds-melodieën neuriën of gebruikten ze een aantal jiddische uitdrukkingen.

Maar hoe zat het met die Japien de Joode? Wie was hij toch geweest en wat deed hij? Waar was hij gebleven? Waarom kwam ik zijn naam en de namen van zijn vrouw en dochter nergens op straat tegen? "Een leuke vent, een joviale kerel", dat hoorde ik steeds als ik naar hem vroeg. Maar z'n echte naam? Tijd om die vraag te beantwoorden! Het duurde nog geen tien minuten: Israël Samuël Kropveld, Hendrika de la Penha en hun jongste dochter Lea. Zij stonden vermeld in de boeken waar alle verhuizingen naar andere plaatsen in stonden opgetekend. De stamkaarten konden er nu snel bijgezocht worden. Rechtsonder stond

11