Saartje gebakken botje

altijd bang dat de gojem ons vies zouden vinden, alleen maar omdat we geen geld hadden voor dure kleren. 'We zijn juist verplicht om zindelijk te zijn, op ons lichaam en op ons eten.' Dan zuchtte ze altijd, als ze zo sprak.

Vrouwen waren overal bang voor. Saartje net zo goed. Nou ja, eigenlijk was Saartje nog geen vrouw, maar een meisje. Al waren bij de joden meisjes al meerderjarig op haar twaalfde jaar. In de warme landen zijn vrouwen vroeger rijp, had vader eens gezegd, en de jidden komen uit het Zuiden vandaan. Bij ons werden de jongens meerderjarig als ze dertien waren. Dan kreeg je op het jodenschooltje een nieuw pak om bar mitswah te worden. Kort geleden, toen ik me had afgetrokken, alleen in het bed van vader en moeder, kwam er slijm uit mijn pikkie. Dan schrik je wel even.

Hoe zou het gaan, zo'n foto van je longen? De stralen gingen helemaal door je lichaam heen zonder dat je er iets van merkte. Net als bij tbc, dat voelde je ook niet. De mensen op straat wisten het vast niet, dat hier binnen zoveel mensen eraan leden. Mijn jas ademde nog de regen uit die in de loden stof gedrongen was. Stijf hield ik mijn schooltas tegen mijn linkerzij gedrukt.

En ik hoestte, hoestte, hoestte. Als ik nu eens tb had, net als Saartje? Dan hoefde ik lekker niet

111