Simcha, de knaap uit Worms

kunt er van kijken zooals wij allen er van gekeken hebben. Wij kunnen er niet van slapen, geeneen van ons. En de Par-nassiem lachen ons uit, en slapen als sjouriem, als ossen.” Simcha zag den waard energiek aan en zei: ,,Ik zal komen. Ik zal gewis komen. Het is goed wat ge zegt.”

En daar Reb Tobias knikte en verder zweeg, beviel hij hem nog meer, ondanks de vele woorden die hij niet heelemaal zonder ongeduld had aangehoord. Hij meende kracht en verstand te zien, eenvoud en stevige betrouwbaarheid. Stellig was deze en Reb Salzmann beter dan Rabbi Jitzgak, en de laffe Liebermann. En Rabbi Gerschom? die, zoo hij dan begreep, blijkbaar den moed miste om zijn inzicht uit te spreken?

Hij wendde zich af en liep meteen vol stekenden twijfel. Verzet had ook hijzelf, en woedend verzet. Maar zoo zeker als hij meende dat dat gerechtvaardigd was, zoo stellig voelde hij ook zijn angst voor een antwoord op de vraag: wat er gedaan moest worden?

Terwijl hij zijn kleine slaapkamer ging opzoeken, keerde hij zich nog eenmaal naar Reb Tobias.

,,Ik kom,” zei hij, ,,ja, ik kom.” Maar hij peilde heel de plagende diepte van zijn onmacht. En toen hij op zijn bed lag en zijn nachtgebed had gezegd, waarin hij zijn door den slaap beheerschte lichaam God en de Engelen toevertrouwde, toen was het de verschijning van Hanna die alle werking van zijn hersenen omtrent dit vraagstuk in een oogwenk afbrak, en hem heel en al wegdroeg in de heete nevelen van dat andere probleem:

Moest hij haar redden?

Moest hij haar uit zich wegbranden zooals de anderen hadden gedaan?

Moest hij haar afstaan, in een gezamenlijk offer dat de anderen zou kunnen redden? Wat wilde zij dan, met dien ander, en met hèm, met dat alles dat zij immers heel en al vrijwillig gedaan had?

Verlangen en grondeloos meelij bleven over. Haar verontreiniging en mishandeling leken afzichtelijk. Het eenige waarvan hij zeker was, na dien nacht in het bosch, dat was

194