Simcha, de knaap uit Worms

lang vóór deze jaren. De handel brengt toch de Joden zoovaak over land en water, ja, door woestijnen en over rivieren en ontzaglijke zeeën, tot andere volken, met andere gezichten dan hier, en met andere, wonderlijk lijkende gewoonten die door de vele mededeelingen voor hen al veel van hun geheimzinnigheid verloren. Vertelt vader niet van Elieezer uit Metz die al sprak van reizen naar Egypte (het land van Pharao uit de Paasch-Hagada!) als iets gewoons! Dat Elia-zar ben Nathan naar de Slavische landen trok, en nog veel meer naar het Noorden in het Russenland, waar deChazaren wonen en evengoed naar Griekenland? En dat Isaac ben Durbalo ook vertelt van Joodsche kooplieden die regelmatig naar het Polenland reisden? Allerlei talen zijn te leeren in die ontzaglijke wereld, wanneer men maar van zijn woning uit zoo diep in het onbekende heen- en terugschiet. Trotsche verrukking beleven zij bij dat alles, want door die koopmans-reizen knoopen de Joden ook nog allerlei beteekenis en invloed bij de machtigen in die wereld, met hun groote kennis en hun scherpe begripsvermogen. De bronnen daarvan worden dan vanzelfsprekend Thora en Talmud genoemd, want daarvan wordt niet weinig gesproken. Hier stolt alle laatste rimpeling van twijfel tot gewisheid. Mag dan de erkenning van die spitsige brein-kracht nog steeds deinen: vandaag op den hoogsten top van waardeering, morgen verloochend en overgeleverd, die kracht zelf en die bronnen, zijn voor hen granieten zekerheden. Daarover spreekt men met speelsche stem, met arbeidzaam genot als een dans in een gesloten maat. Dat zelfbewustzijn is zoo vol en dicht van levend weefsel, dat het wel doorgesneden maar niet opgeheven kan worden. En als Karei de Kale is vermeld die de jongste wetskennis van het Westen met die van Noord-Italië bevruchtend verbond, op de Talmudische studie van Duitschland die van de Babylonische liet enten, want hij zag het zout daarvan dat zijn Duitsche volk zou prikkelen tot kennis-verrijking — als dat vermeld is, hoe ook de Joden hier ook met Spanje geen verbinding hadden waar de Joodsche wetgeleerdheid diep vermaagschapt was geraakt met de Arabische wetenschap — dan rollen de tientallen namen 118