Simcha, de knaap uit Worms

ker dan tevoren. Soms was er een kleine zelfbetrapping, een smalle kier in de dichtheid van het aandachtige werk, waardoor hij zijn waarheid zag. Ja, waardoor? Door den blik van een mensch, van een kind soms, in de steden of op een landweg, in een kerk, of bij een predikatie. Een kleine ontsteltenis, een tel van aarzeling: hij was een duivel! Maar was die enkele blik niet weldra vergeten tusschen al die duizenden koppen, die hij verstond koud of heet te maken al naar de lust van het oogenblik?

Goed, een duivel. Was het dan niet een voorrecht, in zulk een wereld van boombladeren aan den tak ontvallen, althans een duivel, althans een kracht, althans het tegendeel van God, en dus iets van een god te zijn, en met zijn bollen mond door de sterkte van zijn longen het godenspel te drijven van die menschelijke bladeren op te blazen, naar links, naar rechts, hoogop, dwarrelend van schrik, onstuimig met de toegespoten woede en verontwaardiging als was die hun eigene? En te lachen als een god, om de dwaasheid van het menschengebladerte dat op het Jodenstuifmeel affladderde en het vernietigde?

Goed, een duivel, maar hij lachte als een god. Hij was dankbaar en deed zijn werk.

Overal in het Rijnland waar de oude groote Jodengemeenten leefden, werden nu, volgens afspraak, onder Gottschalk’s leiding, de bewegingen tegen haar gewekt, terwijl in het openbaar, zonder ordeverstoring en integendeel vol aantrekkelijke plechtigheid, de optochten van de Kruisridders zich steeds weer herhaalden, om volgers en geldelijken steun te winnen en de aandacht van de burgers te wennen aan hun nabijheid. Rabbi Gerschom werd door zulk een demonstratie aan zijn berusting geschud, op een paar honderd meter afstand van zijn veilige woning vol afgesloten aandachtigheid. Zijn omgeving, vrouw, kinderen, kleinkinderen en bedienden was nog verder dan anders van hem teruggeweken, die enkele dagen na Simcha’s bezoek. Hij voelde dat hij, met den dood vertrouwd, die toch, vooral voor de anderen, nog niet zoo onder de oogen gezien had als hij wel meende. Hij had 100