De gouden kroon van Beieren

het volle besef van de onherstelbaarheid, uit de benarde kelen van de achtergeblevenen. Hun God werd bestormd om vergelding, voor de schennis van hun aanbidding, toen het ogenblik kwam van de ontdekking van hun lichamelijke nietigheid. En waar tussen Christen en Jood alleen onbekendheid verwijdering had gelaten, broeide nu het wantrouwen uit zonder uitzondering, en de gereedheid tot haat en verachting. Hoe weinig het dit drietal dan ook kor. baten: elke fout in de maatschappelijke orde van de Chris temen was voor hen een voldoening voor hun vernedering. En toen zij in Keulen het begin zagen van wat zij in Buren en later in Gelderen over de zedelijke uitglijdingen hadden vernomen, stonden zij eerst verbaasd omdat hun vrienden bij hun mededelingen niet enkel hun wensen hadden laten spreken. En daarna raakten zij verward van zegepraal-gevoelens om die volledige ondergang van hun vijanden, die zich stellig binnen enkele weken zou voltrekken. Want die Christenen, met hun overmacht als van een oceaan op een varend scheepje, staan zonder onderbreking met hun oordeel voor hun ogen. Bij elke handeling of gedachte is het voor elke Jood: wat zal de Christen zeggen? Zo wordt de zelfbeschouwing afhankelijk van de anderen, en de verbeelding geoefend. De jonge vrouw die, op een kar gebonden , als heks naar de marktplaats en de straf-kelder werd gereden, was voor hen wel niets ongekends, en tussen het volk dat belust toestroomde om het hede programma van haar uit-slachting door de woeste beul te beleven, mochten zij geen toeschouwers zijn. Maar daar zij toch meenden, naar de aanvoerders van grote Joodse centra op te trekken, schudden zij, vooral Kalman en Charitz, met strakke blikken de hoofden tot elkaar: trots om hoogheid van zede tegenover peilloze domheid en afgrijselijke vernieling. Zo hevig flikkerden in hun ogen de af keer en het dolle leedvermaak om die achterlijkheid, dat zij langzaam en ongemerkt moesten vluchten, uit vrees de