Theodor Herzl, keur uit zijn geschriften

mij de lust om met de straatjongens te bakkeleien. Het was ook niet beledigend voor mijn hun onbekende persoon maar alleen voor mijn Joodse neus en mijn Joodse baard, die ze in het halfduister onder de lampen van de wagon gezien hadden.

Enige maanden later poseerde ik voor de beeldhouwer Beer. En in de loop van het gesprek, kwamen wij erop, dat het de Joden niets helpt om kunstenaar te worden en zich van geld vrij te houden. De vloek blijft. We komen niet uit het ghetto. Ik wond me toen erg op bij het spreken en bij het weggaan bleef ik verhit. En heel snel ontstond in mij het plan voor dit stuk. *)

De volgende dag ging ik zitten. Drie zalige weken van gloed en arbeid.

Ik had gedacht dat ik door deze dramatische uitbarsting de zaak kwijt zou raken. Integendeel, ik raakte hoe langer hoe meer erin. De gedachte werd hoe langer hoe sterker in mij, dat ik iets voor de Joden moest doen.

Ik ging voor de eerste maal naar de tempel van de Rue de la Victoire en vond de godsdienstoefening weer plechtig en ontroerend. Veel herinnerde mij aan mijn jeugd, de tempel in de Tabaksgasse in Pest. Ik keek er de plaatselijke Joden eens op aan en vond de familiegelijkenis van hun gezichten. Koene, weggedrukte neuzen, schuwe, listige ogen.

Kreeg ik toen of had ik al vroeger het plan „Toestanden der Joden” te schrijven?

Nu herinner ik mij, dat het al vroeger was. Ik sprak er al in de herfst in Wenen over. Ik wilde de plaatsen opzoeken waarheen het toeval de Joden in groepen verstrooid had, namelijk Rusland, Galicië, Hongarije, Bohemen, later de Oriënt, de nieuwe Zions-kolonies, tenslotte weer West Europa. Uit al de waarheidsgetrouwe beschrijvingen zou het onverdiende ongeluk van de Joden naar voren komen. Tonen, dat het mensen zijn, die men uitscheldt, zonder hen te kennen. Hier heb ik immers reportersogen gekregen, die voor zulke waarnemingen noodzakelijk zijn.

Hoe ik van de romanidee tot het practische kwam, is mij nu al een raadsel, ofschoon het in de laatste weken ligt. Het speelt zich af in het onbewuste.

) Das neue Ghetto.