Theodor Herzl, keur uit zijn geschriften

vergeten een zeer gewichtige figuur, die danig meespreekt. En dat is de boer. Ook de boer heeft volkomen gelijk. Grondlasten, oogst-risico, de druk der grootgrondbezitters, die goedkoper werken, en de concurrentie van Amerika vooral maken hem het leven al zuur genoeg. Bovendien kan de graanaccijns niet in ’t oneindige stijgen. Men kan de fabrieksarbeider toch niet laten verhongeren, men moet, daar zijn politieke invloed in opkomst is, zelfs hoe langer hoe meer rekening met hem houden.

Al deze moeilijkheden zijn wel bekend, ik vermeld ze daarom slechts vluchtig. Ik wilde eenvoudig aantonen hoe waardeloos de tot dusver met een vast doel — in de meeste gevallen zelfs met een lofwaardig doel — gedane pogingen tot oplossing waren. Noch de evacuatie, noch de kunstmatige verlaging van het geestelijk peil in ons proletariaat kan helpen. Het panacee der assimilatie hebben wij al onderzocht. Zo is het antisemietisme niet te bestrijden. Het kan niet vernietigd worden zolang de oorzaken niet vernietigd zijn. En zijn deze te vernietigen?

Wij spreken nu niet meer over de gevoelsmotieven, oude vooroordelen en bekrompenheid, maar over de politieke en economische oorzaken. Ons hedendaagse antisemietisme mag men niet verwarren met de godsdiensthaat tegen de Joden van oude tijden, hoezeer de Jodenhaat in sommige landen tegenwoordig nog een confessionele tint heeft. De grote lijn der beweging tegen de Joden is thans een andere. In de voornaamste landen van het antisemietisme is dit een gevolg van de Joodse emancipatie. Toen de beschaafde volkeren de onmenselijkheid der uitzonderingswetten inzagen en ons de vrijheid gaven, toen kwam die vrijheid te laat. Wettelijk waren wij in de tot dusver door ons bewoonde streken niet meer te emanciperen. Wij hadden ons, merkwaardig genoeg, in het ghetto tot een middenstandsvolk ontwikkeld en traden naar buiten als een gevreesde concurrentie voor de middenstand. Zo stonden wij na de emancipatie plotseling in het strijdperk der bourgeoisie en moesten daar een dubbele tegenstand verduren, van binnen en van buiten. De christelijke bourgeoisie zou er niets tegen hebben ons aan het socialisme ten offer te brengen, maar dit zou weinig helpen.

En toch kan men de rechtsgelijkheid der Joden, daar waar ze bestaat, niet meer te niet doen. Niet alleen omdat dit tegen ieder

24