Het jodendom in de laatste twee eeuwen

was in feite niet meer dan een vernederende bedeling in verschillende vormen. Voor de geestelijke haveloosheid van het Joodse proletariaat had men geen oog. Wat et b.v. voor hun godsdienstige en algemene ontwikkeling werd gedaan was gebaseerd op de toenmaals geldende opvoedkundige en zedekundige theorieën, die deze hongerlijdende paupers stenen voor brood gaven. De Joodse hogere standen hebben de gehele 19de eeuw door dit volksbestanddeel op geestelijk gebied veel te weinig houvast geboden en daardoor bij de massa het gevoel doen ontstaan, dat zij in de Joodse gemeenschap niet meer meetelde.

Socialisme

Eerst het socialisme heeft de arme Joden weten te pakken. Het gaf de in doffe onverschilligheid voortlevende bewoners van stegen en sloppen een waardevol doel dat zij door eigen kracht zouden kunnen bereiken. Zelf te strijden voor betere bestaansvoorwaarden was heel wat mens waardiger dan het voorwerp te zijn van een permanente armenzorg! Zo werd dan ook in enkele tientallen jaren bijna het gehele Joodse proletariaat voor het socialisme gewonnen!

Ook daarin stak een flinke dosis assimilatie en vooral de Joodse leiders van die beweging zijn even grote assi-milanten geweest als de hogere Joodse kringen. Maar terwijl deze groep een onvruchtbare en egoïstische assi-

20