Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

Worms lijdt door hevige ophitsingen en vervolgingen, al tracht keizer Ferdinand II de Joden aldaar te beschermen, om op die wijze het geld van zijn Joden voor zich zelf te bewaren. Onder hen, die uit Worms naar Amsterdam uitweken, was Rabbi Abraham, een geleerd Talmudist, een edel man, ontwikkeld van geest en gemoed. Treffend is het, als hij in een naschrift achter het laatste deel van de onder zijne leiding in het licht verschenen Talmoed-uitgave beschrijft, hoe gelukkig hij zich gevoelt, nu hij, na zijn droevige zwerftochten, „nadat de gebeurtenissen der tijden en de vervolgingen uit de dagen des strijds hem het verblijf in zijn vaderstad Worms onmogelijk maakten”, een eervollen werkkring mocht vinden aan de drukkerij van den Heer Emanuel Benveniste, waar hij als corrector aan de leidinig der uitgave van Hebreeuwsche werken en in het bizonder van den geheelen Talmoed mocht medewerken.

Geëerde hoorders! Wanneer ik U beschrijven zoude, hoe arm en berooid, zonder have en goed, uiterlijk verwaarloosd door den jaren-langen druk en vooral door de vervolgingen en zwerftochten, hoe al die Duitsche Joden naar Amsterdam kwamen — dan zoudt ge gevoelen, welk een afstand er was tusschen die afgemartelde, uitgemergelde Asjkenazim, tusschen die gestalten uit de donkere Duitsche ghetto’s, en de trotsche Sefardim, de aanzienlijke Portu-geesche en Spaansche Joden, die in hun staat als Marranen tot hooge Christelijke standen en rangen hadden behoord, die hier kwamen met hun hoofsche kleeding, hun beschaafde vormen, hun elegante taal en voorkomen, met hun fierheid, hun macht, hun handelsrelatiën, hun aanzien, hun schatten. Minachtend en met hooghartige terughouding zagen de trotsche Sefardim op die arme Asjkenazische zwervelingen, hunne Duitse geloofsbroeders, neder.

Toch had Emanuel Benveniste, de Porrugeesche Jood, de verstandige handelsgeslepen boekdrukker — die zich best er op ver-stond, uit zijne Hebreeuwsche typographie geld te slaan — wel goed opgemerkt, dat in diepte en grondigheid van Talmoed-kennis die Hoogduitsche Talmoedisten verre boven de Rabbijnen zijner gemeente stonden en dat hij voor zijn groote onderneming, die zijn naam beroemd zou maken, voor zijn lievelingsdenkbeeld, de uitgave van den Talmoed, van den geleerden Hoogduitschen Jood Abra-

56