Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

werden kamerhooge massa’s Talmoed-boeken verteerd tot asch. Gevoelt ge, hoe dit gedenken onbeschrijfelijke rouw doet opwel-len in mijn ziel...?

Laat ons voortgaan. Een nieuwen Talmoed-druk ontmoet ik. Eigenaardige wenteling der tijden! Een katholiek godgeleerde zend een groote, schoone nieuwe uitgave in het licht.

Ambrosius Probianus te Basel geeft in 1578 een volledigen Talmoed uit. Schoon verschijnsel! En toch — is een bittere alsem-droppel in den vreugdekelk gemengd. Want ach! Verminkt werd mijn inhoud, schandelijk verminkt door de censuur. Ja, geachte hoorders, Marcus Marinus, de censor van regeeringswege, bedierf op ontelbare plaatsen den tekst. Hij schrapte hier een woord, daar een zin, al wat hem anti-christelijk scheen. En wanneer men ook later getracht heeft, mij en mijne broeders, de andere tractaten, van die schandelijke verminkingen te reinigen, gansch is het niet gelukt; wij dragen nog heden, o jammer! de onuitwischbare sporen er van.

En al de andere uitgaven waren helaas bijna allen door het vuur verteerd, want de Inquisitie had niet alleen in Italiaansche steden, ook elders, waar zij macht had, alle גמלות laten verbranden, en wie een exemplaar achterhield, werd met den dood gestraft.

Maar toch, ondanks dit alles, werd er vlijtig gestudeerd. In Duitsch-land en in een deel van Frankrijk bloeide de studie der mondelinge leere. De scholen groeien in aantal van leerlingen. Geleerden schrij-ven Talmoedverklaringen en Responsen. De studie breidt zich uit. ״chiddoesjiem״ en שאלות ותשובות vloeien uit de pennen van groote mannen Israëls. Iedere vader leert zijn zoon of zendt hem tot een leeraar... Neen! Israël sterft niet, en de Talmoed, zijn levensboden!, blijft met hem bestaan...

Laat mij de kroniek sluiten en wegleggen. Doch zegt mij, o men-schelijke hoorders, heb ik te hoog opgegeven van de wonderbare lotgevallen, die mijn familie, den Talmoed, overkomen zijn? Nu weet ge, wie wij zijn; nu kent ge ongeveer mijn adellijk, klassiek boekengeslacht. Laat het mij dan thans vergund zijn, van mij zelven te verhalen en het stof der vergetelheid weg te wisschen van eenige gevallen uit mijn persoonlijk leven.

49