Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

Omstreeks 1480 waren reeds verscheiden Hebreeuwsche wer-ken door de nieuwe uitvinding der ״boekstaven” verveelvuldigd; onder anderen reeds Maimonides’ (״Rambam” ’s) Jad Hachazaka, een groot, uit den Talmoed getrokken, systematisch boek der Hala-cha; ook Nathan ben Jechiël’s Talmoedisch woordenboek, Aroech; nog enkele andere werken waren van de pers gekomen. Den Tal-moed drukken — dat waagde men nog niet.

Doch wacht! daar zien wij bij het jaar 1483 eene omkranste bladzijde in onze kroniek. Ik lees: Het eerste gedrukte Talmoed-traktaat, en wel eene גמרא ברכות ....

Ja, waarde hoorders, groote vreugde heerschte op dezen Decem-berdag van 1483, den twintigsten Tebeth van het jaar 5244, (het jaar גמרא לפ״ק , zooals het in het dankwoord luidt, dat achter de bijgedrukte Misjna-verklaring van Maimonides staat), vreugde, zeg ik, heerschte op dien dag in de kleine Hebreeuwsche drukke-rij van Rabbi Josua Salomo, in het Noord-Italiaansche of toen nog Lombardische stadje Soncino. Zooëven was voleindigd de eerste gedrukte גמרא ברכות , die in de wereld bestond. Wel moesten de exemplaren nog liggen blijven, mochten de wijde wereld nog niet in, want eerst zou een geleerde corrector, Rabbi Gabriël Straats-burg, die ontboden, doch nog niet aangekomen was, zijn oordeel er over uitspreken. Doch deze kwam spoedig en onder zijn toezicht begon men ook Tractaat Bétsa te drukken. Op Vrijdag, den zesden Adar Riesjon daaraanvolgende, werden de beide tractaten in het licht gegeven. Hoe innig dankten drukker en corrector voor den zegen Gods, die hen bij dien beteekenisvollen arbeid steunde.

Langzamerhand worden aan deze drukkerij, die eerst aan R. Josua, later aan zijn broeders-zoon R. Gerson Soncino toebehoorde, ook andere Talmoed-tractaten gedrukt. Doch alles geschiedt nog in het geheim. Men waagt het niet, van Joodsche zijde den gedrukten Tal-moed voor aller oog te brengen.

Ik blader verder. Doch al zie ik mij genoopt, snel door te loopen, dan mag ik toch den naam van Johannes Reuchlin, den edelen Christen geleerde, niet vergeten.

Omstreeks het jaar 1500, toen vooral door toedoen van den ge-doopten Jood Pfefferkorn en de Dominicaner monniken een ware

47