Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

En wie Duitsch leest, leest nog niet het Duitsch van Hirsch, en zeker niet dat der negentien brieven.

Maar wie ze leest, moet gevoelen, hoe er vreugde was in de huizen der geloofsgetrouwen en schaamtevolle verrassing bij de re-form-mannen. Dat oude doodgewaande Jodendom leefde, leefde schitterender dan ooit! Menigeen der modernen ontving een gewaarwording, die hem deed voelen, dat dan toch in dat oude geloof honderd maal meer waarde was, dan in zijn nieuw. Dat was echt goud; het zijne was valsch. Geiger, de aanvoerder der modernen, schreef in zijn tijdschrift natuurlijk een wederleggende bespreking, maar riep daarin toch uit: O, konden wij ons tot dit standpunt opheffen! Geen oogenblik zouden wij aarzelen,... diep getroffen door Gods goedheid, die den mensch een zoo hoog bewustzijn, een zoo verheven streven in den boezem deed nederdalen, dezen gids op den schoonen weg opwaarts vol vertrouwen de hand te reiken. Ja, daartoe voelden wij ons gedreven, toen wij met eerbied die verheven krachtige persoonlijkheid begroetten, die, doorgloeid van diepe overtuiging, niets schooners kent, dan die overtuiging in anderen over te gieten, die in warmen godsdienstzin en zedelijkheid de diepgevoelde smart uitspreekt over zoo menige ontaarding... Wie zou er ons donker op durven aanzien, als smart ons doortrilt over het uiteenloopen der richtingen! ...

Zoo schreef de woordvoerder der reform-mannen in zijn officieel orgaan. Dat had Hirsch dan toch al dadelijk gewonnen. Hij dwong den vijand tot eerbiedige achting voor zich en voor de waarheid, waarvoor hij streed.

En duizenden wankelende jongelingen en maagden, en mannen en vrouwen uit Israël lazen Ben Uziëls brieven, begonnen weder met bewustzijn en achtend opzien hun Jodendom te beminnen en — wachtten op de uitgave van het werk Choreb.

Een jaar later, in 1838, verscheen dit merkwaardig boek. Het is getiteld: „Choreb, proeven van onderzoek over Israëls plichten in de ballingschap”. Hirsch’ oorspronkelijk denkbeeld bedoelde — zooals hij in den laatste der negentien brieven meedeelt — aan de onderwijzers der scholen in zijn landrabbinaat een boek in handen te geven, waaruit „zij zich zelf eerst tot Joden konden lezen, eer

28