Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

Mijne hoorders! Keeren wij thans terug tot den jongeling, die opgroeide te midden van dien strijd, van die smart, van die genezing. Tien jaren was hij oud, toen hij, de zoon van innig religieuze ouders, den reform-tempel midden in de gemeente Hamburg zag verrijzen, als een heidensche afgod midden in Jerusalem. Hij zag, hoe de aanzienlijkste kooplieden en letterkundigen rondom dien afgod hun deftigen dans uitvoerden, onder den naam van verlichte Joden en onder leiding van een ongodsdienstig onderwijzer, die zich predikant, ja, die zich Rabbijn noemde. Hij, uit een echte oud-Hamburgsch Joodsche familie gesproten — zijn grootvader R. Mendel Franforter was vele jaren Rabbijn te Altona — , hij hoorde drie jaren lang het weenen en zuchten der vromen, hij hoorde hen smachtend bidden om een wetenschappelijk, akademisch gevormden aanvoerder. Wat hij, de dertienjarige knaap, met zijn vroegrijpen geest, zijn voortreffelijken aanleg, zijn diep gevoelend gemoed bij dat alles gedacht heeft — wie zal het beschrijven! Maar het optreden van Chacham Bernays maakte een overweldigenden indruk op het ontvankelijk gemoed en den begaafden geest van Samson Raphaël Hirsch. Met een alles beheerschende geestdrift plaatste hij zich niet alleen onder de hoorders van des nieuwen opperrabbijns predikatiën, maar vooral ook onder de leerlingen bij de huiselijke voorlezingen. Hij leefde en streed mede den strijd des geestes en des ge-loofs. En op zijn zestiende jaar kon de jeugdige hoorder het niet meer dulden in den koopmansstand. In hem rijpte het onwrikbaar voornemen, te worden een strijder voor het oude heilige Jodendom, omgord met de wapenen der kennis en der ziel. Hij werd Bernays’ leerling, geheel en al, met hart en ziel, met verstand en gemoed. En hij heeft dien stempel van Bernays’ geest door zijn geheele leven medegedragen. In zijne latere denkbeelden over de harmonische eenheid van Israëls historie naar de beschikking Gods, in zijn ideeën over Joodsche Symboliek, over de geboden en verboden, ja zelfs in zijn eigenaardigen stijl — overal herkent ge de teekenen van Bernays’ richting en geest. Naast den persoonlijken aanleg en de krachtige oorspronkelijkheid van Hirsch zelf, is het vooral Bernays’ leiding te midden der Hamburgsche toestanden ge weest, die hem gevormd heeft tot dat, wat hij later zoo schitterend

21