Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

sche gebedenboek mede. Orgel, Duitsche gebeden, Duitsche gezangen, gegroepeerd rondom een Duitsche predikatie; eenige half-con-cilianten hadden er nog een paar Hebreeuwsche gebeden, „waarin niets van Messias-geloof, Jerusalem, offerdienst voorkwam”, mogen bijvoegen. Als eigenlijke predikant werd aangesteld Gotthold Salo-mon !), een ijdele phrasenmaker, die echter meer Joodsch weten bezat, dan Kley. Op 18 October 1818 werd de Hamburger tempel ingewijd, waarbij een koor van jonge meisjes zong... O bittere smaad! Die komedie moest het Jodendom zijn!

Hoe het den talrijken godsdienstigen Joden te Hamburg bij dit alles te moede was, laat zich denken. Men weende; men zuchtte; men spotte; men schimpte. Maar opstaan en energiek met woord en daad de vaan des echten Jodendoms omhoog heffen ten strijde — dat deed men niet. Waarom niet? Men kon niet. Deels moed, deels kunde ontbraken. „Daar stond” — zooals ik aan een ouden brief uit Hamburg ontleen ²) — „aan de eene zijde eene jonge reform-partij, kortelings gevestigd, die met den frisschen moed van jeugdige heerschappij, met groote materieele en geestes-krachten, alle pogingen, het oude Jodendom in echtheid te verheffen, verijdelden. En daartegenover stond eene oude partij, grijs geworden in het Jodendom van vervlogen tijden, verbitterd en moedeloos door onvruchtbare worsteling, die zich den Talmoed niet zonder Pilpoel, den Rabbijn niet zonder langen baard en het Jodendom niet zonder het oud, donker, verkleurd ghetto-gewaad kon voorstellen. Daarnaast waren mannen, leeraars in kleine kringen, of kleine geestelijke autoriteiten, angstig voor de waardevermindering van hun schemerlicht, naijverig, nijdig, spottend. En bij dat alles een jeugd, stelselloos opgevoed, zonder kennis, zonder moreele kracht”. Voorzeker! er waren vromen van ziel, grijze Talmoedgeleerden, godsdienstige jongelingen; er waren, die in innerlijke moraliteit hoog boven de geciviliseerde reform-mannen stonden. Maar geen was er, die aan strenge vroomheid en bewustheid eens echt-beschaafden Jodendoms ook zedelijke, verstandelijke, profaan-wetenschappelijke kracht genoeg paarde; geen, die — om zoo te zeggen — goed genoeg „Duitsch spreken en schrijven”

*) Salomon kwam eerst drie weken na de inwijding. Op 7 November hield hij zijn installatie-preek. ²) Jeschurun, eerste jaarg. pag. 391.

18