Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

zonen en doch teren openden wijd de oogen, doch velen konden het licht niet verdragen; schijnbeelden dansten hun voor de oogen; zij zagen niet de werkelijkheid, maar fantasieën. Hun geest werd dronken en ten slotte werd het onzinnige tot zin, de logen werd tot waarheid, een valsche schijn tot wezen verheven — de zoogenaamde „reform” hield in Israëls rijen zijn narren-optocht.

Voorzeker, wie zal het loochenen, het beeld, waarin het eeuwig Jodendom zich vertoonde, was hier en daar, onder druk en afsluiting, met leelijk stof bedekt. Doch in plaats der waarheid het stof van het gelaat te wisschen, sneed men haar het hoofd af....

In Juli 1810 sticht de Westphaalsche Jood Israël Jacobson, — rijk aan geld, ijdelheid en roemziekte, arm aan waarheid, aan echte wetenschap en innig Joodsch gevoel — zijn reform-tempel te Seesen in Westphalen. In 1815 richt hij te Berlijn, met hulp der Fried-landerianen en het zoogenaamde Gesellschaft der Freunde, zijn re-form-bidzaal in. De strijd onder Israël begint hevig te ontbranden. De koning van Pruissen, Frederik Wilhelm III, een vijand van omwenteling en nieuwigheid, geeft gehoor aan het beklag der vrome Israëlieten en laat in 1818 de Jacobson’sche reform-Synagoge sluiten. Maar Eduard Kley, een Joodsch onderwijzer van de nieuwe richting, is een van hen, die dweepten met die Duitsche orgel-begeleide gezangen en predikatiën naar Christelijk-Protestantschen snit, ja, die ook dweepten met den ondergang des traditioneelen Jodendoms. Deze Eduard Kley, benoemd tot directeur eener Joodsche privaatschool te Hamburg, brengt het plan mede tot stichting van een reform-tempel, naar het Jacobson’sche model. Want daar, te Hamburg, waren een massa rijke Joden, die zich praktisch losgemaakt hadden van de inachtneming hunner godsdienstplichten, en die nu gaarne de gelegenheid aangrepen, zonder moeite, zonder inconveniëntie, zonder onthouding of lastige zelf-beheersching, toch een soort van deftige kerkdienst te hebben, die hun de mode, van nobel-kerksch te zijn, kon laten medemaken en daarenboven hun nog een goedkoop stralenkrans je verschafte van zoogenaamde beschaving, verlichting, harmonie tusschen Jodendom en Christendom, etcetera ...

Eduard Kley, de Joodsche onderwijzer, bracht ook het Jacobson’-

17