Uit de geschriften van opperrabbijn Tobias Tal

legde — en hoe! —, viel er voor Blok niets meer op te antwoorden.

Er zijn van die enkele mensen, die heel vlug kunnen werken; vlug en toch niet vluchtig. Mijn Vader bezat die bekwaamheid. Hij had zijn wetenschap altijd paraat; en daardoor kon hij vlug en toch degelijk werken. In de tweede brochure tegen Prof. Oort geeft hij herhaaldelijk opheldering omtrent Griekse woorden in Matth. hst. 5. Tot het laatste toe las en schreef hij Latijn. Ik behoef teel niet te zeggen, dat hij de moderne talen beheerste. In de tijd van zijn Rabbinaal te Amsterdam heeft hij eens in onberispelijk Frans „een Choeppo gegeven”. Hij was de geboren historicus en had de dingen der Joodse geschiedenis vast in zijn geheugen. Dat hij in de Joodse wetenschappen geheel thuis was, of het het Talmoedische of het wijsgerige, het poëtische of het taalkundige, het oude of het moderne terrein betrof, behoef ik eigenlijk niet te vermelden. Maar daardoor kon hij vlug werken. Hij had de technische bekwaamheid, heel vlug te kunnen schrijven; in een minimum van tijd waren zijn ambtsbrieven gereed. En daardoor kon hij bij zijn vele ambtsbezigheden veel produceren. Ik heb nog veel in handschrift gevonden; jammer genoeg onuitgegeven.

Ook in de tijd van zijn Opperrabbinaat van Gelderland produceerde hij veel. Gelderland had, toen hij er in 1881 kwam, 47 Joodse gemeenten. Hij bezocht ze allen ieder jaar. Elk bezoek ging gepaard met schoolinspectie, predikatie en besprekingen. En ondanks dit alles ging het literaire en historische werk voort. En daarbij kwam nog een uit gebreide correspondentie; zijn algemene bekendheid èn in Joodse kring èn in niet-Joodse kring had het gevolg, dat mensen, die wat te vragen hadden op het terrein van het Jodendom — ik bedoel hier natuurlijk niet het geven van rabbinale beslissingen; uiteraard was het „paskenen” een steeds doorlopend groot deel van zijn ambtswerk; heel dikwijls schriftelijk —, zich juist tot hem wendden. Ik heb b.v. ook brieven liggen van en aan jonge mensen, die in hun twijfelperiode hem om hulp vroegen.

Heel bijzonder was zijn redenaarsbegaafdheid. Die heeft ook uitermate veel tot zijn bemindheid bijgedragen. Hij wist altijd voor elke situatie het juiste woord te vinden. En bij zijn toespraken kwam dat wel heel bijzonder uit, of het nu een predikatie was of een toast, een

9